Bûsîrî’nin (ö. 695/ 1296?) Kasîdetü’l-Bürde adıyla meşhur Arapça naatının manzum Türkçe tercüme ve şerhi. 541 beyit olan eserine besmele, Allah’a hamd, Hz. Peygamber’e, onun ailesi ve arkadaşlarına dua ve selamla başlayan Aksaraylı Hasan Rızâyî, asıl konuya gelerek Busîrî’nin naatını tercüme ve şerh ediş sebebini anlatır: Muhammed Bûsîrî, tutulduğu ve hekimlerin tedavi edemediği felçten kurtuluş ümidiyle Hz. Muhammed’i öven bir şiir yazmış; Hz. Peygamber, şairin rüyasında, felç olan uzuvlarını mesh etmiş ve mübarek hırkasını üstüne koymuştur. Uyanınca o dertten kurtulduğunu sevinçle gören şair, dışarı çıktığında tanımadığı bir kişiye rastlamış ve o kimse, kendisine “Hz. Peygamber’i övmek için yazdığınız şiiri lütfen okuyun da dinleyeyim…” ricasında bulunmuştur. Hz. Peygamber hakkında birçok kaside söylediğini bildiren şair, o kişiye hangi naatini dinlemek istediğini sorunca, adam, “Bu gece Hz. Peygamber’in huzurunda okuduğunuzu…” cevabını vermiştir. Bûsîrî, bu zatın “ehl-i hâl” olduğunu anlayıp bir nüshasını ona verdiği için kasidesi halk arasında yayılmıştır. Okuyanlar bu kasidenin faydasını görmüş; fakirler zengin olmuş, hastalar şifa bulmuştur. Hasan Rızâî’nin kanaatince, Hz. Peygamber’i övmek ve böylece onun methiyle gönüllerin zaman zaman coşması bir bahtiyarlıktır. Fakat bu kasidede maksat sanatlı ve düzgün kelimelerle anlatıldığı için, ilimden, Arapça bilgisinden yana fakir olanlar, onun manası anlamada âcizdir. Bundan dolayı kendisi, mahşer gününde Hz. Peygamber’i öven şair(ler)le birlikte diriltilmeyi ümid ederek o kasideyi nazmen Türkçeye çevirmek istemiştir.

Mütercim, bu manzum tercümesinde her bir Arapça beytin manasını ve bazı kelimelerini üçer beyitle ifade etmiştir. Eserini Sultan I. İbrâhim devrinde (1640-1648) yazdığını ve “Miftâhu’s-Saâde” (Saadetin Anahtarı) ismiyle adlandırdığını bildiren şair, tercümesinin beğenilmesini ve hayırla anılmayı diler. Hasan Rızâyî, telif sebebi denebilecek bu bahisten sonra ilkin Bûsîrî’nin bu meşhur kasidesinin beyitlerini yazmış; onun ardından ikişer beyitle Türkçeye çevirmiş; nihayet anılan naatin açıklanmasını gerekli gördüğü bazı kelimelerini izah etmiştir. Arapça beyitlerle onların Türkçe tercümeleri karşılaştırıldığında, şairin –vezin ve kafiye gibi kayıtların da tesiriyle- açıklamalı denebilecek bir çeviri yolunu tuttuğu anlaşılmaktadır. Mesela mütercim, söz konusu kasidenin “Gözden akan gözyaşını kanla karıştırman, Zî-selem’deki komşuları hatıra getirdiğinden midir?..” şeklinde Türkçeye çevrilebilecek ilk beytini, iki beyit hâlinde tercüme etmiş; sonra o Arapça mısralardaki bazı kelimeleri üçüncü beyitte izah etmiştir. Şair, eserinin hem giriş denebilecek bölümünde, hem de Arapça naatı tercüme ve şerh ettiği asıl kısmında aruzun “fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün” kalıbını kullanmıştır. Bu durum, onun anılan Arapça kasidedeki aruz kalıbını değil, Türk şairlerince hayli sevilen başka bir kalıbı tercih ettiğini göstermektedir. Aksaraylı Hasan Efendi, çeviri ve izahların tamamladıktan sonra Arapça yazdığı münacatla Allah’a dua etmiş; adını, babasının ismini ve memleketini bildirerek kendisini tanıtmış; çalışmasını 1054 yılı Muharrem ayı ortalarında (23? Mart 1644) tarihinde tamamladığını anlatmıştır. 18. asrın ikinci yarısında hayatta olduğu bazı şiirlerinden anlaşılan Akhisarlı âlim ve şair Hâfız İsmâil Nazîfî’nin İklîdü’s-saâde adını verdiği manzum Kasîdetü’l-Bürde tercüme ve şerhinde Aksaraylı Hasan Rızâyî’nin bu konudaki eserinin tesirleri görülmektedir. 

Altı yazma nüshası tespit edilen Miftâhu’s-Saâde konusunda Hasan Cankurt bir yüksek lisans çalışması yapmış ve bu tez yayımlanmıştır. (Cankurt 2015).

Şairin biyografisi için bk. "Rızâî, Hasan Rızâî-i Aksarayî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rizai-hasan-rizaii-aksarayi