MİFTÂHU'L-HİDÂYE (GAZÂLÎ)
manzum fıkıh kitabı
Gazâlî, Deli Birader (d. ?/? - ö. 940/42/1534/36)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kaynaklarda Deli Birâder olarak da anılan Bursalı Gazâlî’nin kaleme almış olduğu manzum fıkıh kitabı.  Miftâhu’l-Hidâye, Hanefî mezhebinin en tanınmış ve en güvenilen metinlerinden olan ve büyük Hanefî fakihlerinden Mergînânî (ö. 1197)’nin yazdığı Hidâye Şerhu Bidâyetü’l-Mübtedi isimli eserin bazı bölümlerinin manzum çevirisidir. Hezec bahrinin mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün vezninde mesnevî nazım şekliyle kaleme alınan eser, 26 bâb ve 9 fasıldan oluşmaktadır ve toplamda 360 beyittir. Şehzâde Korkud (ö. 1513)’un nedîmi Piyâle Bey’e sunulan eser; taharet, abdest, gusül, teyemmüm, namaz, kıraat, imamet gibi konuların çeşitli alt başlıklar altında anlatıldığı manzum bir fıkıh kitabıdır (Gözitok 2014).

Didaktik manzum bir eser olması sebebiyle Miftâhu’l-Hidâye’de, -Arapça dinî terimler bir kenara bırakılırsa- son derece sade bir Türkçe kullanıldığını; eserin sanat yönünün çoğu açıdan ihmal edildiğini ifade etmek gerekir.

Tespit edilebilen iki nüshası bulunan Miftâhu’l-Hidâye üzerine Mehmet Akif Gözitok tarafından 2014 yılında ilmî bir çalışma yapılmıştır (2014).

Şairin biyografisi için bk. “Gazâlî, Deli Birader”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gazali-deli-birader 

Eserden Örnekler


Bâbu Şurûtu’s-Salât

Musallîye gerek ide tahâret

Dahı hem sonra kıla setr-i ‘avret


Necis olsa eger su bunda vâfir

İzâle itmege olmasa kâdir


Edâ eylesün anunla namâzı

Musarrahdur bunun bil kim cevâzı


Eger bir kişi şöyle olsa ‘üryân

Giyecek nesneye olmasa imkân


Otururken namâzı kıla ammâ

Rükû‘ıyla sücûda ide îmâ


Dahı niyyet namâzun şartıdur bil

Anı fasl itme andan muttasıl kıl


Gerekdür kıble ger olursa belli

Teveccüh eyleye ana musallî


Eger kıble degilse belli ana

Kıla zannı olursa kangı yana


Anı itmeye bir dahı i‘âde

Eger zannında itdiyse hatâ da


Namâz içre kılursa kıble belli

İde fi‘l-hâl ol yana tevellî     (Gözitok 2014: 116, 127)

Kaynakça


Bursalı Mehmed Tahir (2016). Osmanlı Müellifleri I-III. (hzl. Mehmet Ali Yekta Saraç). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yay.

Gözitok, Mehmet Akif (2014). “Deli Birâder Gazâlî ve Miftâhu’l-Hidâye İsimli Eseri” A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] (52): 105-139.

Köse, Murtaza (2001). “Ferganlı Bir Hukukçu Mergînânî ve Hidâye Adlı Eseri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (17): 345-363.

Tâhirü’l-Mevlevî (2020). Bursalı Gazâlî ya da Deli Birâder. hzl. Mehmet Akif Gözitok. İstanbul: Büyüyenay Yay.

Atıf Bilgileri


Gözitok, Mehmet Akif. "MİFTÂHU'L-HİDÂYE (GAZÂLÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/miftahu-l-hidaye-gazali. [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÂFİU'L-GUMÛM VE RÂFİU'L-HUMÛM (GAZÂLÎ) Gazâlî, Deli Birader Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
2 ELİF-NÂME (GAZÂLÎ) Gazâlî, Deli Birader Dr. Öğr. Üyesi İhsan Şehitoğlu
Görüntüle
3 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
4 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
5 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
6 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
7 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
8 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
9 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
10 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
11 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
12 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle