Sadreddin Konevî’nin (ö. 673/1274) metafiziğin ana meselelerini tasavvuf ekseninde ele aldığı en önemli eseri. Tam adı Miftâhu gaybi’l-cemʿi ve’l-vücûd fi’l-keşfi ve’ş-şühûd olan eser, Miftâhu’l-gayb şeklinde şöhret bulmuştur. Miftâhu’l-gayb, İbnü'l-Arabî’nin Fusûsu’l-hikem’i ile birlikte, yeni tasavvuf anlayışının etrafında şekillendiği temel metindir. Konevî’nin bu kitabı hangi tarihte kaleme aldığı tam olarak bilinmemekle birlikte, hayatının son otuz yılını geçirdiği Konya’da yazmış olması muhtemeldir. Bir mukaddime, giriş, on bir bölüm ve bir hâtimeden meydana gelen kitabın amacı, tasavvufu subjektif yorumlara kapatarak ona çelişkilerden uzak tutarlı bir disiplin hüviyeti kazandıracak çerçeveyi ortaya koymaktır. Konevî bu iddiasını yansıtabilmek için, metafiziğin temel meselelerini tasavvuf ekseninde yorumlar ve kitabın mukaddimesinde tasavvufu “ilm-i ilâhî” (metafizik) olarak niteler. Bu ilim, tasavvuf yoluna intisap eden kişilerin kişisel yargı ve yorumlarına dayanmaktan ziyade, ölçüleri ve kuralları (mi‘yâr) olan nesnel bir ilimdir. Bu çerçevede tasavvuf, konusu Tanrı’nın varlığı, meselesi Tanrı-âlem-insan irtibatı, ilkeleri ise ilahi isimler şeklinde ifade edilebilecek bir metafiziktir. Konevî bu eserinde bilgi yöntemleri konusunda felsefeyi yetersiz, kelam ilmini ise tutarsız bularak eleştirir ve hakikate ulaşmada aklî yöntemlerle sınırlı kalınamayacağını; riyazet ve mücahedeye dayalı müşahede yöntemi ile bilgilere kesinlik kazandırılacağını savunur. Ardından giriş bölümünde eserin içeriğinden bahseden Konevî, ilm-i ilâhînin mahiyetini ve bu ilimde doğru ve yanlış bilgileri birbirinden ayırmayı temin edecek ölçüleri ve kuralları izah etmiştir. “Genel Sırrın Açıklanması ve Asıl Konunun İzahı” başlığını taşıyan on bir bölümlük esas kısımda Konevî, birlik-çokluk ilişkisi, birlik ve hakikat türleri gibi metafiziğin temel meselelerinin yanı sıra amâ, nefes-i rahmânî, a‘yân-ı sâbite, arş, kürsî, akıl, nefis, levha, kalem gibi kavramlar çerçevesinde yaratılış konusunu ele almakta; ayrıca duanın anlamı, hükümleri, şartları, Hakk’ın âlemle ve insanla irtibatı, bilgi-amel ilişkisi gibi konular üzerinde durmaktadır. Kitabın üçte birlik kısmını oluşturan hâtime kısmında ise insan-ı kâmilin özelliklerine yer vermiş, insanın hakikatinin ne olduğu, nereden, nerede ve niçin var olduğu, onu kimin var ettiği, bu âleme gelişindeki gayenin ne olduğu ve nereye gideceği gibi toplam on yedi sorunun cevabını vermeye çalışmaktadır. Miftâhu’l-gayb tasavvuf literatürünün en çok şerh edilen eserlerinden biridir. Bunlar arasında Molla Fenârî’nin (ö. 834/1431) Misbâhü’l-üns adıyla yazdığı şerh en önemlisi kabul edilir. Miftâhu’l-gayb, Muhammed Hâcevî tarafından Fenârî’nin şerhiyle birlikte tahkikli olarak yayımlanmış (Tahran 1995), Ekrem Demirli tarafından Tasavvuf Metafiziği adıyla Türkçeye kazandırılmış (İstanbul 2002), ayrıca Farsçaya ve kısmen Fransızcaya da çevrilmiştir.

Müellifin biyografisi için bk. "Konevî, Sadreddin", Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/konevi-sadreddin