- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî - Madde Yazarı: Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
- Eser Yazılış Tarihi:1021/1612
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Lügat
- Yayın Tarihi:06/10/2021
MEYÂDÎNÜ'L-FÜRSÂN/LÜGAT-I MESNEVÎ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ)
lügatŞeyhî, Abdülmecîd Sivâsî (d. 971/1563 - ö. 1049/1639)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (ö. 672/1273)'nin Mesnevî'sinden yararlanmak isteyenlerin, bu eseri daha iyi ve kolay bir şekilde anlayabilmelerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmış Farsça gramer kaidelerinin de açıklandığı bir Mesnevî lügatidir. Eserin adı Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi 3935/1 nüshasının ilk yaprağında Lügat-ı Mesnevî olarak geçmektedir. Ancak Nuruosmaniye Kütüphanesi 4323/4886 numaralı nüshasının hem fiş kaydında hem de ilk sayfasında Meyâdînü’l-Fursân li-Sivâsî kaydı yer almaktadır. Osmanlı Müellifleri’nde Meyâdînü’l-Fursân Kavâid-i Fârisiyye (I, 50), Hediyyetü’l-Ârifin’de Meyâdînü’l-Fursân (I, 62), Sefîne-i Evliyâ’da ise Lugatü’l-Fârisiyye (III, 258) olarak verilmiştir.
Sivâsî eserin mukaddimesinde büyük kardeşi Feyzullâh Efendi’nin Mesnevî’de yapılacak istihraç için kolaylık olsun diye Farsça müştak fiilleri tavzih etmesini istemesi üzerine Sıhaheyn (es-Sıhâhu'l-acemiyye, es-Sıhâhu'l-acem), Câmi’ (Câmiu'l-fâris), Bahru’l-Garâib, Vesîle (Vesîletü'l-mekâsid), Müşkilât (Müşkilatü’l-Fürs), eş-Şâmil (Şâmilü'l-lüga), Uknûm (Uknûmu’l-Lüga), Lügat-i Nimetullâh, Lügat-i Halîmî gibi muhtelif lügatlerden bir sene boyunca araştırma yaparak bu eseri hazırladığını, her lügatin ikişer üçer nüshasını bulup dokuz kere müsvedde ettikten sonra yazdığını, bu suretle eseri okuyanların az zamanda Mesnevî-hân olacağını ifade etmiş ve amacını manzum olarak anlatır.
Abdülmecîd Sivâsî eserin başında Farsça sarf kaideleriyle alâkalı bilgiler vermiş, sonra lügat kısmına geçmiştir. Bu kısımda önce harf sırasına göre Farsça kelimeleri vermiş daha sonra bunları Türkçe ve az da olsa Arapça kelimelerle açıklamıştır. Bu arada kelimenin şaz, müştak vs. olduğunu belirtmiş, bazen de gerekli gördüğü yerlerde Farsça eşanlamlısı olan Arapça kelimeyi kullanmıştır. Farklı manaları göstermek üzere alıntı yaptığı lügatleri rumuzlarla belirtmiştir. Lügatte açıklanan kelimelerin hepsi Mesnevî’de kullanılan fiillerdir.
Eserin biri müellif nüshası olmak üzere iki nüshası tespit edilmiştir (Nuruosmaniye 4323/4886 (64 yaprak). Müellif hattı olan Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi 3935/1 numaralı nüsha 102/1612’de yazılmış olup 71 yapraktan müteşekkildir.
Eserle ilgili olarak M. Harun Tan tarafından yüksek lisans tezi yapılmıştır (2006).
Yazarın biyografisi için bk. “Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-abdulmecid-sivasi
Eserden Örnekler
Bilgil ki, bu zaîf ba‘zı kütübde gördüm ki masdar ve müştakkāt husûsunda kıyâs ve semâ’ semti yazmış. Meşâhîre tatbîk etdim gördüm ki kıyâs ve asl mutâbık. Pes isr-i mağfiret eserlerine uydum ki buyururlar: Masdarın âhiri nûn-ı sâkindir. "Nûn"un da mâ-kabli yâ dâl-i meftûhadır “kerden” gibi, yâ tâ-i meftûhadır “sâhten” gibi. Ve “dâl”ın da “tâ”nın da makabli sâkin gerek. Pes “şoden” ve “zeden” ve “âmeden” sâzzelerdir. (vr. 3a)
***
“Âbâdân kerden”: Mamur eylemek. “Âbâd kerden”, “ebdân kerden”, “ebâdânî kerden”, “ebdân koned” ve mutlaka “kerden”in muzâr’i “kend” gelir. Âb âverden: Su getirmek ve davar ayağına su inmek -ki bir maraz-ı meşhurdur-. “Âb ârîden”, “âb âverd”, “âb ard”, “âb goşâden”. Âb goşûden, tahfifle dahi müsta‘meldir, su açmak, su çıkarmak ve davar tırnağında ve gayri nesnede olan suyu çıkarmak. (vr. 14a)
***
“Koncîden”: Kâf-ı ‘arabî ile bir nesne bir nesnenin içine sığmak, Allâhu a‘lem ittifâkan kâf-ı ‘arabî ile köşe ve bucak ma‘nâsına olan “konc” lâfzındandır, pes “koncîden” sığacak köşe bulmaktır, nitekim Ni‘metullah “koncîden” bir bucakta oturmaktır der. “Kencîden” bi’l-‘arabî sığmak, “kencânîden” bi’l-‘arabî sığdırmakdır. Bazılar “goncîden” Kâf-ı ‘acemiyledir demiş. Ammâ Hisârî, Sıhâh gibi kitaplarda “gonc” kâf-ı ‘acemî ile gördüm. Halîmî, göğsü içeri gidip arkası domalıp çıkan âdemdir (vr. 60b).
Kaynakça
Bağdatlı İsmâil Paşa (1945-1947). Hediyyetü'l-Ârifîn Esmâü'l-Müellifin ve Âsâru’l-Musannifîn, (Keşfu’z-Zunûn Zeyli). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Bursalı Mehmed Tâhir (ts.). Osmanlı Müellifleri. (Hzl. A. F. Yavuz-İ. Özen). İstanbul: Meral Yayınevi.
Gündoğdu, Cengiz (2000). Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: KB Yay.
Hüseyin Vassâf (1925). Sefîne-i Evliyâ-ı Ebrâr ve Şerh-i Esmâr-ı Esrâr. Süleymâniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar 2306-2309.
Tan, M. Harun (2006). Abdülmecid Sivasi’nin Mesnevi Sözlüğü (İnceleme-Metin-İndeks). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | ŞERH-İ HİLYE-İ RESÛL (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd | Prof. Dr. Mehtap Erdoğan Taş |
Görüntüle | ||
2 | NASÎHAT-NÂME (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
3 | UDDETÜ'L-MÜSTA'İDDîN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
4 | TEFSÎR-İ SÛRE-İ FÂTİHA (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
5 | KASÎDE FÎ MEDHİ'N-NEBÎ ALEYHİ'S-SELÂM (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
6 | BİDÂ’ATÜ’L-VÂ'İZÎN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
7 | LETÂ'İFÜ'L-EZHÂR VE LEZÂ'İZÜ'L-ESMÂR (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
8 | MİSKÂLU'L-KULÛB (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
9 | DÜRER-İ AKÂ'İD VE GURER-İ KÜLLÎ SÂ'İKÎN VE KÂ'İD (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
10 | Mİ'YÂRU'T-TARÎK (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
11 | KAZA VE KADER RİSÂLESİ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
12 | FİRAVUN'UN ÎMÂNINA DÂ'İR RİSÂLE (ŞEYHÎ, ABDÜLMECİD SİVÂSÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT/DÎVÂNÇE (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî | Dr. Öğr. Üyesi Murat VANLI |
Görüntüle | ||
14 | ŞERH-İ MESNEVÎ-Yİ ŞERÎF (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî | Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu |
Görüntüle | ||
15 | ŞERH-İ CEZÎRE-İ MESNEVÎ (ŞEYHÎ) | Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî | Doç. Dr. Ali Çoban |
Görüntüle | ||
16 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
17 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
18 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
19 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
20 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
21 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
22 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
23 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
24 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
25 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |