MEYÂDÎNÜ'L-FÜRSÂN/LÜGAT-I MESNEVÎ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ)
lügat
Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî (d. 971/1563 - ö. 1049/1639)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (ö. 672/1273)'nin Mesnevî'sinden yararlanmak isteyenlerin, bu eseri daha iyi ve kolay bir şekilde anlayabilmelerine yardımcı olmak amacıyla hazırlanmış Farsça gramer kaidelerinin de açıklandığı bir Mesnevî lügatidir. Eserin adı Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi 3935/1 nüshasının ilk yaprağında Lügat-ı Mesnevî olarak geçmektedir. Ancak Nuruosmaniye Kütüphanesi 4323/4886 numaralı nüshasının hem fiş kaydında hem de ilk sayfasında Meyâdînü’l-Fursân li-Sivâsî kaydı yer almaktadır.  Osmanlı Müellifleri’nde Meyâdînü’l-Fursân Kavâid-i Fârisiyye (I, 50), Hediyyetü’l-Ârifin’de Meyâdînü’l-Fursân (I, 62), Sefîne-i Evliyâ’da ise Lugatü’l-Fârisiyye (III, 258) olarak verilmiştir.

Sivâsî eserin mukaddimesinde büyük kardeşi Feyzullâh Efendi’nin Mesnevî’de yapılacak istihraç için kolaylık olsun diye Farsça müştak fiilleri tavzih etmesini istemesi üzerine Sıhaheyn (es-Sıhâhu'l-acemiyye, es-Sıhâhu'l-acem), Câmi’ (Câmiu'l-fâris), Bahru’l-Garâib, Vesîle (Vesîletü'l-mekâsid), Müşkilât (Müşkilatü’l-Fürs), eş-Şâmil (Şâmilü'l-lüga), Uknûm (Uknûmu’l-Lüga), Lügat-i Nimetullâh, Lügat-i Halîmî gibi muhtelif lügatlerden bir sene boyunca araştırma yaparak bu eseri hazırladığını, her lügatin ikişer üçer nüshasını bulup dokuz kere müsvedde ettikten sonra yazdığını, bu suretle eseri okuyanların az zamanda Mesnevî-hân olacağını ifade etmiş ve amacını manzum olarak anlatır.

Abdülmecîd Sivâsî eserin başında Farsça sarf kaideleriyle alâkalı bilgiler vermiş, sonra lügat kısmına geçmiştir. Bu kısımda önce harf sırasına göre Farsça kelimeleri vermiş daha sonra bunları Türkçe ve az da olsa Arapça kelimelerle açıklamıştır. Bu arada kelimenin şaz, müştak vs. olduğunu belirtmiş, bazen de gerekli gördüğü yerlerde Farsça eşanlamlısı olan Arapça kelimeyi kullanmıştır. Farklı manaları göstermek üzere alıntı yaptığı lügatleri rumuzlarla belirtmiştir.  Lügatte açıklanan kelimelerin hepsi Mesnevî’de kullanılan fiillerdir.

Eserin biri müellif nüshası olmak üzere iki nüshası tespit edilmiştir (Nuruosmaniye 4323/4886 (64 yaprak). Müellif hattı olan Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi 3935/1 numaralı nüsha 102/1612’de yazılmış olup 71 yapraktan müteşekkildir.

Eserle ilgili olarak M. Harun Tan tarafından yüksek lisans tezi yapılmıştır (2006).

Yazarın biyografisi için bk. “Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/seyhi-abdulmecid-sivasi

Eserden Örnekler


Bilgil ki, bu zaîf ba‘zı kütübde gördüm ki masdar ve müştakkāt husûsunda kıyâs ve semâ’ semti yazmış. Meşâhîre tatbîk etdim gördüm ki kıyâs ve asl mutâbık. Pes isr-i mağfiret eserlerine uydum ki buyururlar: Masdarın âhiri nûn-ı sâkindir. "Nûn"un da mâ-kabli yâ dâl-i meftûhadır “kerden” gibi, yâ tâ-i meftûhadır “sâhten” gibi. Ve “dâl”ın da “tâ”nın da makabli sâkin gerek. Pes “şoden” ve “zeden” ve “âmeden” sâzzelerdir. (vr. 3a)

***

“Âbâdân kerden”: Mamur eylemek. “Âbâd kerden”, “ebdân kerden”, “ebâdânî kerden”, “ebdân koned” ve mutlaka “kerden”in muzâr’i “kend” gelir. Âb âverden: Su getirmek ve davar ayağına su inmek -ki bir maraz-ı meşhurdur-. “Âb ârîden”, “âb âverd”, “âb ard”, “âb goşâden”. Âb goşûden, tahfifle dahi müsta‘meldir, su açmak, su çıkarmak ve davar tırnağında ve gayri nesnede olan suyu çıkarmak. (vr. 14a)

***

“Koncîden”: Kâf-ı ‘arabî ile bir nesne bir nesnenin içine sığmak, Allâhu a‘lem ittifâkan kâf-ı ‘arabî ile köşe ve bucak ma‘nâsına olan “konc” lâfzındandır, pes “koncîden” sığacak köşe bulmaktır, nitekim Ni‘metullah “koncîden” bir bucakta oturmaktır der. “Kencîden” bi’l-‘arabî sığmak, “kencânîden” bi’l-‘arabî sığdırmakdır. Bazılar “goncîden” Kâf-ı ‘acemiyledir demiş. Ammâ Hisârî, Sıhâh gibi kitaplarda “gonc” kâf-ı ‘acemî ile gördüm. Halîmî, göğsü içeri gidip arkası domalıp çıkan âdemdir (vr. 60b).

Kaynakça


Bağdatlı İsmâil Paşa (1945-1947). Hediyyetü'l-Ârifîn Esmâü'l-Müellifin ve Âsâru’l-Musannifîn, (Keşfu’z-Zunûn Zeyli). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Bursalı Mehmed Tâhir (ts.). Osmanlı Müellifleri. (Hzl. A. F. Yavuz-İ. Özen). İstanbul: Meral Yayınevi.

Gündoğdu, Cengiz (2000). Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: KB Yay.

Hüseyin Vassâf (1925). Sefîne-i Evliyâ-ı Ebrâr ve Şerh-i Esmâr-ı Esrâr. Süleymâniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar 2306-2309.

Tan, M. Harun (2006). Abdülmecid Sivasi’nin Mesnevi Sözlüğü (İnceleme-Metin-İndeks). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Gündoğdu, Cengiz. "MEYÂDÎNÜ'L-FÜRSÂN/LÜGAT-I MESNEVÎ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/meyadinu-l-fursan-lugat-i-mesnevi-seyhi-abdulmecid-sivasi. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ŞERH-İ HİLYE-İ RESÛL (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Prof. Dr. Mehtap Erdoğan Taş
Görüntüle
2 NASÎHAT-NÂME (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
3 UDDETÜ'L-MÜSTA'İDDîN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
4 TEFSÎR-İ SÛRE-İ FÂTİHA (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
5 KASÎDE FÎ MEDHİ'N-NEBÎ ALEYHİ'S-SELÂM (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
6 BİDÂ’ATÜ’L-VÂ'İZÎN (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
7 LETÂ'İFÜ'L-EZHÂR VE LEZÂ'İZÜ'L-ESMÂR (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
8 MİSKÂLU'L-KULÛB (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
9 DÜRER-İ AKÂ'İD VE GURER-İ KÜLLÎ SÂ'İKÎN VE KÂ'İD (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
10 Mİ'YÂRU'T-TARÎK (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
11 KAZA VE KADER RİSÂLESİ (ŞEYHÎ, ABDÜLMECÎD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
12 FİRAVUN'UN ÎMÂNINA DÂ'İR RİSÂLE (ŞEYHÎ, ABDÜLMECİD SİVÂSÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
13 DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT/DÎVÂNÇE (ŞEYHÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivâsî Dr. Öğr. Üyesi Murat VANLI
Görüntüle
14 ŞERH-İ MESNEVÎ-Yİ ŞERÎF (ŞEYHÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî Prof. Dr. Cengiz Gündoğdu
Görüntüle
15 ŞERH-İ CEZÎRE-İ MESNEVÎ (ŞEYHÎ) Şeyhî, Abdülmecîd Sivasî Doç. Dr. Ali Çoban
Görüntüle
16 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
17 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
18 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
19 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
20 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
21 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
22 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
23 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
24 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
25 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle