MEVLİDÜ'N-NEBÎ / MATLA'U'L-FECR
mevlid
Edîb, Seyyid Mehmed Edib Efendi (ö. 1782) veya Salâhi, Abdullah Salâhî (1705-1782)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Metin üzerinde La’lî-zâde Edîb’in (?-?) görünen ancak müellifi tartışmalı olan mevlid türünde eser. Türk edebiyatında bilinen Edîb mahlaslı şairler arasında La’lî-zâde künyeli biri bulunmamaktadır. İstanbul Millet Kütüphanesi, AE Manzum Nu. 1395’te kayıtlı nüshasının 1195/1780-81 tarihinde istinsah edilmiş olması ve eserin hâtime bölümünde Sultan Mustafa’ya (saltanat: 1757-1774) dua edilmes, müellifin bir 18. yüzyıl şairi olduğunu ve eserini bu tarihler arasında yazdığını göstermektedir. Aruzun fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılan eserin beyit sayısı nüshalara göre farklılık göstermekle birlikte 200 beyitten biraz fazladır.

Mevlid müelliflerinin birçoğu güzel bir edebî metin ortaya koymaktan çok Hz. Peygamber’in hayatına dair bir eser vererek sevap kazanmayı hedeflerken bu eser az sayıdaki edebî gaye gözeten mevlidler arasındadır. Müellif, konuyu güzel anlatmayı güzel bir inciyi dizmeye benzeterek bu incinin şimdiye kadar hikmetle dizilmediğini söyler ve bunu da Allah’ın bu işi kendisine nasip etmekle bu sevaptan hissedar etmek istediğine bağlar. Vezni kusursuz kullanan şair, mevlid metinlerinde çok rastlanan aruz kusurlarından  uzaktır. Tasannu gözetilerek yazılan eserin Arapça Farsça kelime ve tamlamaların yoğun olduğu bir dili vardır.

Eser, Mehmet  Akkuş tarafından Salâhî’nin (1705-1782) Matla’u’l-Fecr adlı regâibiyyesi olarak yayımlanmıştır (1992). Gerçekten de yararlandığı nüshaların ikisinde metin içinde de eserin adının Matla’u’l-Fecr olduğu açıkça yazılıdır. Akkuş, tespit ettiği üç nüshanın sadece birinde bulunan "Tuhfe-i zeyn-i makâm iden Edîb / Laʿlî-zâde ola mahûb-ı habîb (211)" beytinde geçen La'lizâde'nin bir bestekâr olduğunu ileri sürer. Ancak bu durumda Akkuş'un “idüp” olarak okuduğu “Edîb” kelimesi manasız düştüğü gibi ve eserde bestekârla hatta musikiyle ilgili bir bahis olmaması tespiti nakzeder. Bu beyit Akkuş’un tespit ettiği nüshalar dışındaki iki nüshada da mevcuttur. Eserin Salâhî’ye ait gözüktüğü beyit ise şudur: "Bu idi dilden salâhî sâniha / Bize ihvân okuta bir fâtiha (213)". Buradaki “salâhî” kelimesi cins isim olarak da mahlas olarak da anlaşılmaya müsaittir.

Eser, bir başka çalışmada Teşrîftâtçı Edîb Efendi’nin Mevlidi olarak yayımlanmıştır (Turhan 2005). Turhan’ın yayınına esas olan ve şahsi kütüphanesinde bulunan nüshanın başlığında “Sâbıkâ Teşrîfâtcı Edîb Efendi Hazretlerinin Âsârıdır” yazması yazarı haklı gösterse de Teşrîftâtçı Edîb (ö. 1802) hakkında bilgi veren kaynaklarda La’lî-zâde künyesinden ve şairin bir mevlidinden söz edilmemesi bu aidiyeti de şüpheli bırakmaktadır. "Edîb" mahlasının bulunduğu üç nüshada Matla’u'l-Fecr adı,  Matla’u'l-Fecr adının bulunduğu iki nüshada da Edîb mahlası yoktur. Müellif, eserin yazılışına "bâis" olanın “Şeyh İbrâhîm” olduğunu söyler. S. Nüzhet Ergun'un, teşrifâtçı ve müverrih Edîb’in İbrâhîm Gülşenî için yazdığı bir müseddese dayanarak onun Gülşenî tarikatine mensup olduğunun anlaşıldığını kaydetmesi (Ergun t.y.: 1122) eserin Teşrîfâtçı Edîb’e aidiyetini biraz daha güçlendirmektedir. Bu durumda, 18. yüzyılda yazılan eser adı geçen iki şaire de ait olabileceği gibi La’lî-zâde Edîb adlı üçüncü bir şaire de ait olabilir. Yeni nüshaların ortaya çıkmasıyla konunun aydınlatılması mümkündür.

Eserden Örnekler


Çün Rebîʿu’l-evvel irdi didiler
Leyle-i isneyn idi sânî aşer

Eyledi teşrîf o Şâh-ı Enbiyâ
Nûr-ı rahmet âleme virdi ziyâ

Şöyle rahşân oldı ikbâlinde nûr
Kim göründi Şâm’da olan kusûr

Vakt-i teşrîfinde gör bu himmeti
Secdeye vardı didi vâ ümmetî

Makdeminde muʿciz-i ibret-eser
Eyledi esnâmı hep zîr ü zeber

Sâve nehri yirlere geçdi o dem
Muʿcizâtı zâhir oldı dem-be-dem

Sadme-i tûb-ı kudûmuyla hemân
Tâk-ı kisrâ yıkılup oldı vîrân

Feyz-i bârânı irişdi sû-be-sû
Başına âteş-kedenin koydı su

Döndi fermânıyla şems-i tâb-nâk
Barmağıyla kıldı mâhı sîne-çâk

Oldı her engüşti mîzâb-ı hayât
Her benânı lûle-i âb-ı hayât

Muʿcizâtı hazretin en eşheri
Süst ider bu hâme-i çâbükteri

Her ne denlü olınursa ihtimâm
Muʿcizâtı deftere sığmaz tamâm

Hâsılı ol pâdişâh-ı kâm-kâr
İtdi taht-ı erbaʿîne çün karâr

Aşk ile çaldırdı kûs-ı daʿveti
Açdı uşşâkına kenz-i vahdeti

Menzil-i kullukda ol şâh-ı enâm
İtdi taʿyîn-i vezâ'if subh u şâm

Lâzım oldı çün mühimmât-ı cihâd
Eyledi tertîb ü techîzini yâd

Kâr-zâr-ı dînde oldı çâr-yâr
Çâr erkân-ı otağ-ı şehriyâr

Çün kuruldı hayme-i zerrîn-kıbâb
Her biri ashâbın oldı bir tınâb         (Akkuş 1992: 144-145).

Kaynakça


Akkuş, Mehmet (1992). “Edebiyatımızda Regâibiyye ve Salâhî’nin Matlau’l-Fecr’i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32: 129-153.

Ergun, Sadettin Nüzhet (t.y.). Türk Şairleri. C. 3, İstanbul: Bozkurt Matbaası.

Turhan, Vedat Nuri (2005). “Teşrîftâtçı Edîb Efendi’nin Mevlidi”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi,  28: 103-129.

Atıf Bilgileri


Köksal, Mehmet Fatih. "MEVLİDÜ'N-NEBÎ / MATLA'U'L-FECR". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mevlidu-n-nebi-matla-u-l-fecr. [Erişim Tarihi: 13 Ağustos 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TÂRÎH-İ EDÎB Edîb, Seyyid Mehmed Edib Efendi Dr. Mehmet Yunus Yazıcı
Görüntüle
2 DÎVÂN (EDÎB) Edîb, Seyyid Mehmed Edib Efendi Prof. Dr. muhittin eliaçık
Görüntüle
3 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
4 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
5 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
6 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
9 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
10 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
11 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
12 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle