Yahyâ bin Bahşi’nin Hz. Muhammed’in doğumunu konu edindiği mevlid türündeki eseri. Yahyâ, eserine özel bir ad vermemekle birlikte nüshaların birinde Hazâ Mevlûdü'n-Nebiyyi Aleyhi's-selâm başlığı bulunur. Eserin son bölümünde yer alan beyitte Mevlid’in “12 Rebîü'levvel 893” (Miladi 25 Şubat 1488) tarihinde yazıldığı ifadesi yer alır. Mesnevi nazım şekliyle ve aruz vezninin “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılmıştır. Esas veznin yanı sıra “mefâîlün mefâîlün feûlün” kalıbı da bazı beyitlerde ve iki kasidede kullanılmıştır. Eserde aruz ve kafiye kusurları mevcuttur.

Müellif, esere mevlid okutmanın önemini vurgulayan iki hikâye (Bağdat’ta Yaşayan Yahudi Karı Koca ve Zeydoğlu Ali) ile başlar. Ardından mevlidin beyanı, kâinatın yaratılış sebebi ve yaratılışı, müellifin özür beyanına yer verilir. Hz. Muhammed’in nurunun yaratılışı ve intikali, Hz. Amine’nin hamileliği ve hamileliği döneminde meydana gelen mucizeleri, Hz. Muhammed’in doğumu ve doğmasıyla birlikte gerçekleşen mucizeleri konu edilir. Hz. Muhammed’in büyümesi esnasındaki mucizevi olaylar, Hz. Hatice ile evlenmesi, Hz. Muhammed’e vahiy gelmesi ve bazı mevlidlerde olan, bazılarında bulunmayan mirac hadisesi yer alır. 241 beyitlik dört mucize sıralanır. Hz. Muhammed’in vefatı başlığı altında Ukkaşe hikâyesi ve Hz. Muhammed’in nasihatleri, hastalanması, ashabı için üzülmesi, vedası, vasiyeti, sünnetini tutma lüzumu, şefaati hususu bulunmaktadır. Ardından Hz. Peygamberin vefatı, defnedilmesi anlatılır. Okuyucuya birçok nasihatte bulunulur ve dua talebi ile biter.

Eser, döneminin dil özelliklerini yansıtmaktadır. Arkaik kelimeler yoğun olarak kullanılmıştır. Eserde yalın bir Türkçe hakimdir. Deyim ve atasözlerine sıkça yer verilmiştir. Eserde Vesîletü'n-Necât’tan aynen aktarılan veya kısmen alınan 25 beyit vardır. Her iki Mevlid de mesnevi şeklinde ve aruzun aynı vezninde yazılmıştır. Beyit sayısı, başlıklar, vasıta beyitleri ve muhtevada farklılıklar söz konusudur.

Yahyâ bin Bahşi Menâkıb-ı Cevâhir adlı bir diğer eserinde Mevlid telif ettiğini ifade ederek mevlidin içeriğinden bahseder. Ancak mevcut nüshalarda bahsi geçen konular bulunmadığından daha kapsamlı kamil bir nüshanın varlığı düşünülür (Ok 2020: 10). Mevlid, Beyazıt nüshasında üçüncü eser olup 75b-135a’da 60 varaktan oluşmaktadır. 13 satırlı ve çerçeveli kaleme alınmıştır. Süleymaniye’de ise yazmanın birinci eseri olup 1b-44a’da 44 varaktan oluşmaktadır. 15 satırlı ve çerçevesizdir.Beyazıt nüshasında 1524, Süleymaniye nüshasında 1275 beyit vardır.

İki nüsha üzerinden oluşturulan tenkitli metinle (Ok 2020) beyit sayısı 1769’a ulaşır. (Ayrıca Süleymaniye nüshasında tenkitli metne dâhil edilmeyen 269 beyit mevcuttur.) Beyazıt’ta iki hikâyenin yer alması, Süleymaniye’de dört mucizenin bulunması, beyit farklılıkları Mevlid’in hacminin artmasında önemli etkiye sahiptir. Beyazıt’da 8, Süleymaniye’de 9 başlık bulunmaktadır. Başlıklar Arapça olup kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Anlatılmak istenen konuları başlıklar işaret etmiştir. Olayın akışını ve konunun değişmesini bir başlık gibi ifade eden vasıta beyitleri de üstlenmiştir. Beyazıt’da 30, Süleymaniye’de 11 vasıta beyti vardır.

Mevlid'in Beyazıt Yazma Eser Ktp. (5308/3) ve Süleymaniye Yazma Eser Ktp., Tercüman Gazetesi Ktp. Türkçe Yazmaları koleksiyonunda (Y 183/1) olmak üzere tespit edilen iki nüshası vardır. Mevlid, Tuncay Aksaray tarafından Beyazıt nüshası üzerinden mezuniyet tezi olarak hazırlanmış (1968), Ali İhsan Akçay tarafından Yahyâ ve Mevlidi çeşitli çalışmalarda tanıtılmış (2007, 2008, 2012), Şükrü Baştürk Mevlid’i kitap hâlinde yayımlamıştır (2018). Mevlid, Duygu Ok tarafından yüksek lisans tezi (2019) ardından kitap hâlinde (2020) tenkitli metin ve inceleme olarak hazırlanmıştır.

Müellifin biyografisi için bk. “Yahyâ bin Bahşî” . Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yahya