19. yüzyıl yazarlarından Vecihi’nin roman türündeki bir eseri. Müjgân romanının devamı olarak kurgulanmıştır. Eser, İkdam gazetesinin 24 Kanunuevvel 1896 tarihli nüshasında başlayıp 1 Şubat 1897’de son bulacak şekilde tefrika edildikten sonra aynı yıl içinde kitaplaştırılmıştır. Bu durum İkdam gazetesinde “millî roman” olarak bir ilanla da okura duyurulmuştur (İkdam 1897: 2). 291 sayfalık roman, konu ve anlatıma dair okuru bilgilendiren “İfade” başlıklı kısa bir notla başlar. Daha sonra on iki bölüme ayrılmış olay örgüsünün aktarımına geçilir.

Ahlâk, aldatma, para hırsı, aile gibi temel izlekler etrafında kurgulanmış iki serilik romanın bu cildinde olayların trajik bir sona bağlanması gerçekleştirilmiştir. Müjgân tarafından aldatılan Mihri’nin ve kızı Mesude’nin evden ayrılmaları sonrası ölümle sonlanacak zorlu ve ızdırap dolu hayatları ile Müjgân’ın ve uğruna eşini aldattığı Burhan Efendi’nin kötü sonla cezalandırılacağı olaylar bu cildin asıl içeriğini oluşturmaktadır. Dolayısıyla roman boyunca hüzünlü, acıklı aynı zamanda kıssadan hisse çıkarılacak bir olay tertibi söz konusudur. Öyle ki bütün bu bireysel çerçevedeki trajik olayların arka planında, toplumsal ahlâkı iyileştirmeye ve geliştirmeye yönelik bir arayış da kendisini göstermektedir.

Yazar, karşıtlık eksenindeki iki kadın kahramanı olaylar içinde ön plana çıkarmıştır. Bunlar anne ile kızı rolündeki Müjgân ve Mesude’dir. Ancak bu kahramanlar iyi ve kötünün temsili olarak tek boyutlu kurgulanmıştır. Berna Moran’ın ilk romanlarımızdaki kadın kahramanları çözümlerken kullandığı “ölümcül kadın” ve “kurban kadın” tiplerinin (Moran 1999: 31-34) farklı bir rol ve tarzdaki örnekleridir. Çatışmaların ve felaketlerin kaynağı Müjgân “ölümcül kadın” tipini karşılarken, onun zulmüne uğramış Mesude iyi, masum ancak kötü sona mahkûm bir karakter olarak “kurban tipi”ndedir. Müjgân’ın kızı Mesude ile ilişkisini gösteren sahneler ayrıca Jung’un bir anne arketipi olarak bahsettiği “korkunç anne” (Jung 2013: 21-24) tipini de anımsatmaktadır.

Vakanın geçtiği mekân, Mihri’nin Akdeniz’e gittiği sahne dışında İstanbul’dur. Ancak mekân anlatımı ve işlevselliği açısından roman çok güçlü ve zengin değildir. Kahramanların içinde yaşadıkları toplumsal ve kültürel ortama ilişkin bilgiler sınırlıdır. Dil ve üslup açısından ise ayrıntılı ve sözü haddinden ziyade uzatan anlatımlardan Müjgân’a nispetle kaçınıldığı yazar tarafından söylenmekle birlikte dil yine benzetmelerle süslenmiş, sanatlı ifadelerle ağırlaştırılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. "Vecihi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vecihi