Hüdâyî’nin seyr u sülûk mertebelerini anlattığı 7-8 varaklık Arapça bir risâlesi. Müellife göre iki âlemin var olmasının, ins ve cinnin zuhurunun amacı hakikatlerin bilinmesidir. Burada en temel hakikat ise kulluktur. Nitekim İbn Abbas’tan gelen bir rivayete göre: “Ben cinleri ve insanları bana kulluk etsinler, ibadet yapsınlar diye yarattım” âyet-i kerimesindeki kulluk ve ibadet kavramı marifet olarak açıklamıştır. Hüdâyî bunun ardından sâlikleri avâm/halk, havâs/seçkin ve ahass/en seçkin olmak üzere üç gruba ayırır:

Avâmın sülûkünün namaz, oruç ve zekât gibi kalıba; zâhir ve bedene âid amellerle gerçekleştirildiğini ve bu gruba dâhil olanların ebrâr sâlihlerden olduğunu ifâde eder. Havâssın sülûkünün ise tezkiye ve tecellî gibi kalbî amellerle olduğunu ve bunların ebrâr evliyâ grubuna dâhil bulunduğunu beyân eder. Ahassın sülûkünün ise muhabbetle Allah’a koşar gibi ve cezbe ile uçar gibi sırrî ve manevî amellerle gerçekleştiğini anlatır. Bunlara da şâtır sıddîk denildiğini belirtir. Ardından her mertebe ve kemalin aslının her makam ve halin esasının sadık niyetle bir tövbe ve müteâl olan Allah’a dönmek olduğunu ifade eder. Tövbenin başlangıcı söz, davranış ve irade olarak malayaniyi terktir. Böyle bir tövbe günahtan pişmanlık ve uzaklaşma ile tamamlanır. Tövbenin nihayet noktası ise tam bir zühdle masivadan kesilmektir. Zühdün hakikati, sülûküne yardımcı olacak bir şeyh dışında halktan kat’ı nazar etmektir. Bunun için mutlaka mücâhede lazımdır. Mücâhede, nefs tezkiyesi ve kalp tasfiyesi tamamlanana kadar açık ve gizli hazlardan nefsi uzak tutmaktır. Eserde nefs, sır, tabiat gibi kavramların, nefs derecelerinin, zikrin la ilahe illallah ile başlayıp la matlube illallah ve la mevcude illallah manalarının açıklandığı görülmektedir.

Eserin iki nüshası bulunmaktadır: İ.Ü. Ktp. A.Y. 2957/3 (107-115 vr.); Hacı Selim Ağa Hüdâyî 274 (2-12 vr.)’dedir.

Müellifin biyografisi için bk. “Hüdâyî, Azîz Mahmûd”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hudayi-aziz-mahmud