Fatma Aliye Hanım’ın Fransız yazar George Ohnet’nin (1848-1918) Volonté adlı romanının çevirisi. Volonté’yi (1888) ilk yayımından bir yıl sonra (1889) Fransızca aslından Türkçeye çeviren Fatma Aliye Hanım, “Bir Kadın” imzasını kullanır. Önce formalar halinde yayımlanan Meram, 1307/1891’de kitaplaştırılır. Matbuat dünyasına tercümeyle giren yazarın Meram’dan başka yayımlanmış çevirileri de vardır. Bunlar kitap boyutunda olmasalar da Fatma Aliye Hanım’ın matbuat dünyasında tanınmasını sağlamışlardır. Meram’dan sonraki tercümelerinde “Mütercime-i Meram”, “Mütercime-i Meram Aliye”, “Aliye” ve “Fatma Aliye” imzalarını kullanması da bunun göstergesidir.

Meram, “Bir Kadın” imzasını taşıyan “Dibace” ile başlar, “Mütercime-i Meram” imzasını taşıyan “Tabsıra” ile tamamlanır. Aslında bu parçalar, Fatma Aliye’nin kaleminden çıkmış ilk telif parçalardır. “Dibace”de kadınların yazdıklarının ilgi görmesinden aldığı cesaretle ve iyi bir eseri tercüme etmek hevesiyle Volonté’yi tercüme ettiğini belirten yazar, muhtemel kusurlarının hoş görülmesini ister. Yapmak istediği “…bu vadide hemrah olan hanımlara cesaret vermek ve önayak olarak bir çığır açmaktır. “Tabsıra”da ise eserden çıkarılması gereken “ibret”i roman karakterleriyle birleştirerek özetleyen Fatma Aliye yazısını bir beyit ile tamamlar.

Ahlaki bir konuyu işleyen Meram’da ana karakter Eleni’dir. Eser Eleni’nin duygularına teslim olmayışı ve iffetli bir kadın olarak yaşamayı seçmesi üzerine kurulmuştur. Fakir düşmüş bir İngiliz asilzadesi olan Eleni, baba dostu Madam Herolt tarafından himaye edilmektedir. Paris’e Madam Herolt’un yayına gelen Eleni, burada Herolt’un torunu Lui ve arkadaşı Dozat’la tanışır. Dozat’a âşık olmasına rağmen Lui ile evlenir. Ancak Lui onu aldatır. Bu sırada acılar çeken Eleni, kendisine ilanıaşk eden Dozat’ı kabul etmez.

Meram, Türk edebiyatında bir kadın yazarın Batı dillerinden yaptığı ilk roman çevirisidir. Ancak yayımlandığı andan itibaren tartışmalara konu olmuştur. Yazarın bir anda tanınmasını sağlayan bu tartışmaların merkezinde, çevirinin bir kadın tarafından yapılması yer alır. Genel itibariyle henüz Türkçe okuma ve yazma konusunda yeterlilik gösterememiş kadınların, Fransızcadan bir romanı tercüme etmesinin inandırıcı olmadığı etrafında süren tartışmalarda Fatma Aliye Ahmet Mithat Efendi tarafından savunulur. Kadın yazarları daima destekleyen, yazmalarını teşvik eden ve yazılarını gazetesinde yayımladığı gibi eserleri hakkında yazılar kaleme alan Mithat Efendi, “Bir Kadın” imzasının kime ait olduğunu bilmediği halde Fatma Aliye’nin yanında durur. Tercüman-ı Hakikat’te devam eden bu tartışmalar sırasında 10 yazı yazar. Ahmet Mithat’ın Meram’a gösterdiği ilgi üzerine Fatma Aliye’nin teşekkür maksatlı mektubundan sonra iki yazarın mektuplaşmaları başlar. Bazıları Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımlanan bu mektuplarda Fatma Aliye, Mithat Efendi tarafından yeni tercümeler yapmaya ve telif eserler yazmaya teşvik edilir. Mithat Efendi’nin vefatına kadar süren bu dostluk ve mektuplaşmalar, Fatma Aliye Hanım’ın sanatçı kimliği açısından önemlidir.

Yazarın biyografisi için bk. “Fatma Aliye”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fatma-aliye