Bursalı Hasîb’in (ö. 1166/1752-53) kaleme aldığı mesnevi. Üzerinde yapılan çalışmada verilen bilgilere göre (Kutlar Oğuz ve Gürbüz 2022: 999-1015) kaynaklarda Hasîb’in eserleri arasında sözü edilmeyen bu eserin, biri müellif hattı olan iki nüshası tespit edilmiştir. Nüshaların 479 beyit olanı “Kütahya Tavşanlı Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, Zeytinoğlu Koleksiyonu, nu. 43 Ze 545-9”da kayıtlı olup 65. yaprağı -muhtemelen 50 beyitlik kısmı- eksiktir. Eserin 554 beyitlik diğer nüshası ise “Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, Edebi Türkî 149 numara”da Mü’min-zâde Ahmed Hasîb Bursevî adına müellif hattı olarak kayıtlı olan Mecmû’atü Kasâ’id ve Gazeliyyât ve Eş’âr ve Hikâyât’ın 84b-96b sayfaları arasındadır. Mesnevinin iki nüshasında yer alan başlıklar, eserin adı olmaktan çok anlatılan hikâyenin içeriği hakkında malumat veren bilgi notu görünümündedir. Muhtevası göz önüne alınarak manzumenin Mustafâ Efendi’nin şeyhülislam olduğu Zilkade/Zilhicce 1148/Nisan 1736’dan sonra ve Şeyhoğlı/Şeyhoğlu Osmân’ın öldüğü 1150-51/1738’den önceki bir tarihte yazıldığı tahmininde bulunmak mümkündür.

Şeyhoğlı'nın Menkabet-i Penc Keştî’sinin (bk. Kutlar 2011) yeniden yazımı olan Menâkıb-ı Şâh Habîb -hacmi dışında- şekil ve muhteva özellikleri bakımından kaynak metinle uyumludur. Mesnevi nazım şekliyle ve aruzun “mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün” kalıbıyla yazılmıştır. Mesnevinin iki nüsha üzerinden kurulan tenkitli metni toplam 614 beyittir. Hasîb, kaynak metindeki beyitleri kısmen değiştirerek Menâkıb-ı Şâh Habîb’in içine yerleştirmiştir.

Metindeki bilgilere göre Şeyhülislam Mustafâ Efendi’nin oğlu Osmân Efendi, Şeyhoğlı mahlasıyla bir manzume kaleme almış, Mü’min-zâde Hasîb de Şeyhoğlı’nın kaleme aldığı manzumeyi genişleterek yeniden yazmış ve manzumeyi diğer eseri olan Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân’ı I. Mahmûd’a sunmasına aracılık etmesi talebiyle Osmân Efendi’ye sunmuştur. Nüsha farklarından Hasîb’in Menâkıb-ı Şâh Habîb’i iki kez yeniden yazdığı anlaşılmaktadır.

Hasîb, kaleme hitap ederek başladığı manzumenin ilk beyitlerinde genelde şiirin, özelde kaleme aldığı metnin sahip olması gereken içerik özellikleri ile okuyana etkisine dair düşüncelerini dile getirmiştir. Ardından Şeyhoğlı’nın Menkabet-i Penc Keştî’yi yazma konusundaki kimi tutumlarını eleştirerek onunkiyle “meâli bir ancak elfâzı mugâyir” bir eser kaleme aldığını belirtmiş ve sonra asıl hikâyeye geçmiştir..

Hikâyenin özeti şöyledir: Habîb isimli bir şahın şehzadesi, rüyasında gördüğü Hıtâ sultanının kızı Şemse Bânû’ya âşık olur. Oğlunun durumunu öğrenen Şâh Habîb beş kalyon hazırlatıp onu Hıtâ’ya gönderir. Ancak çıkan bir fırtınada gemiler girdaba kapılıp batar ve kimse kurtulamaz. Oğlundan haber alamayan Habîb üzüntüyle tacını tahtını bırakır, çölde yaşamaya başlar. Vezirinin önerisi üzerine Habîb, maiyetiyle birlikte Hz. Peygamber’in huzuruna varır ve Hz. Peygamber’den oğlunu diriltilmesini ister. Hz. Peygamber de, Hz. Alî’den şehzadeyi bulup iki âşığı evlendirmesini ister. Hz. Ali, balıklar şahı Şâh Mâhî’nin yardımlarıyla şehzadenin kemiklerini bulur ve Allah'a dua ederek şehzadenin ve askerlerinin dirilmesini sağlar. Dirilenler, Hz. Alî’nin kerametlerini görüp Müslüman olurlar. Hz. Alî, rüzgâra gemileri Hıtâ’ya ulaştırmasını emreder. Eskiden Müslüman olmuş olan Hıtâ Sultanı, maiyetiyle Hz. Alî’nin huzuruna varır. Hz. Alî, Hz. Peygamber’in emriyle iki âşığı İslami kurallara göre nikâhlar. Ardından Hz. Alî “tayy-ı merâhil” ederek Yesrib’e, Hz. Peygamber’in huzuruna gelip olanları ona anlatır.

Hasîb, daha sonra Mekkeli kâfirlerin Hz. Peygamber’in mucizesi ve Hz. Alî’nin kerameti olan bu hadiseyi de inkâr edeceklerini belirterek Şeyhoğlı’nı ve kaleme aldığı eseri metheder. Mesnevinin sonunda eseri yazma sebebinin anlatıldığı kısımda şair, Mısır nüshasında eserini dostlarına yadigâr olması için kaleme aldığını belirtip metnini okuyanlardan kendisi için dua talebinde bulunurken (551-556. beyitler); Kütahya nüshasında Şeyhoğlı Osmân Efendi ile babası Şeyhülislam Mustafâ Efendi’nin övgüsünü yapar ve Gelibolulu Mustafâ Âlî’nin Künhü’l-Ahbâr’ını Silkü’l-Le’âl adıyla nazma çektiğini belirterek bu eserini Sultan I. Mahmûd’a sunmak için Osmân Efendi’den yardım talep eder (557-609. beyitler).

Menâkıb-ı Şâh Habîb üzerine inceleme ve tenkitli metinden oluşan bir makale yayımlanmıştır (Kutlar Oğuz ve Gürbüz 2022).

Şairin biyografisi için bk. "Hasîb, Mü'min-zâde Ahmed Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasib-muminzade-ahmed-efendi