Hz. Ali’nin fazilet ve kerametlerini içeren menâkıbnâme türünde eser. Yozgatlı Ali Nihânî Keşfî mahlaslı Muhammed Sâlih el-Hüseynî et-Tirmizî’nin Menâkıb-ı Murtazavî isimli Farsça eserini görmüş, 1283/1866 yılında Türkçeye tercüme etmiştir. Eserin hâtime kısmında yer alan ve mu‘cem tarih esasına göre kaleme alınan beyit (Nihânî cevher-ârâ-yı sahâyif eyle târîhîn) Menâkıb-ı Murtazaviyye’nin tercüme edildiği yılı işaret etmektedir (Millî Kütüphane, 06 Mil Yz A 5294, vr. 152a).

Eser aslına uygun şekilde mukaddime, Hz. Ali’nin menkıbelerinin anlatıldığı bölüm ve hâtime şeklinde düzenlenmiştir. Yine mukaddime kısmında eserin sebeb-i telifi ifade edilmiştir. Yazara göre Hz. Ali’nin faziletleri en az hulefâ-yı râşidînin erdemleri kadar kıymetlidir. Müellif bu hususu bir hikâye yardımıyla okuyucuya beyan etmektedir (Millî Kütüphane, 06 Mil Yz A 5294, vr. 10a). Eserin asıl kısmını teşkil eden menkıbeler on iki bölüm hâlinde verilmiştir. Birinci bölüm, Hz. Ali’nin şanında inen ayetler; ikinci bölüm, Hz. Peygamber’in Hz. Ali hakkında dile getirdiği hadîs-i şerîfler; üçüncü bölüm, Hz. Ali’nin erdemleri; dördüncü bölüm, Hz. Ali’nin Hz. Fatıma ile olan nikâhı; beşinci bölüm, Hz. Ali’nin keşif ve ilmi; altıncı bölüm, Hz. Ali’den zuhur eden keramet ve olağanüstü hâller; yedinci bölüm, Hz. Ali’nin züht ve takvası; sekizinci bölüm, Hz. Ali’nin cömertliği; dokuzuncu bölüm, Hz. Ali’nin kuvveti ve yiğitliği; onuncu bölüm, Hz. Ali’nin feraset ve zekâsı; on birinci bölüm, Hz. Ali’nin halifelik makamına oturması; on ikinci bölüm ise Hz. Ali’nin şehit edilerek vefat etmesini konu etmektedir (Yıldırım 2013: 459). Her bölüm kendi içerisinde bir bütünlük gösterip muhtelif şahıs ve kaynaklardan iktibas edilen rivayetlerden müteşekkildir. Bu şahısların başında dört halife, İbn Abbas, Ebû Hureyre, Câbir ibn Abdullâh-ı Ensârî, Zeyd ibn Erkam ve Selmân-ı Fârisî gelmektedir. Hz. Ali’nin menkıbelerine kaynaklık eden eserlerin hemen hepsi Şîa kaynaklı olup bu mezhebin Hz. Ali tasavvuru ve inanışına göre şekillenmiştir. Öyle ki eserin birçok yerinde Hz. Ali’ye uluhiyet atfedilen pasajlar mevcuttur (Millî Kütüphane, 06 Mil Yz A 5294, vr. 4b, 6b, 41a vs.). Savâ‘ik-ı Muhrika, Keşfü’l-Gamme, Ahsenü’l-Kibâr, Menâkıb-ı İbn Merdûye, Bahrü’l-Menâkıb, Mesâbîhu’l-Kulûb, Meveddet-i Seyyid Alî-i Hemedânî vb. pek çok eser Menâkıb-ı Murtazaviyye’ye kaynak teşkil etmektedir.

Mensur kaleme alınan eser, manzum kısımların fazlalığı nedeniyle de dikkat çekmektedir. Menâkıb-ı Murtazaviyye’nin mukaddimesi ağdalı bir dille kaleme alınmış olup Arapça-Farsça kelime ve terkipler yoğunlukludur. Menkıbelerin yer aldığı kısımlar ise daha sade ve anlaşılabilir bir dile sahiptir. Menâkıb-ı Murtazaviyye’nin Farsça yazma nüshası bugün elimizde değildir. Fakat 1923 yılının Muharrem ayında yazma nüshasından istinsah edilen matbu bir kopyası bizde mahfuzdur. Bu baskı İran Millî Kütüphanesi’nde 964-6176-70-4 ISBN numarası ile kayıtlıdır. Eserin ülkemizde Ankara Millî Kütüphane’de kayıtlı mevcut iki yazma nüshası vardır. İlki 06 Mil Yz A 5294, diğeri ise 06 Mil Yz B 349 numarada mukayyettir. Talik hatlı birinci nüsha 1325/1907 senesinde istinsah edilmiş olup 151 varaktan ibarettir. 162 varaklık ikinci nüsha rik’a hatla kaleme alınmıştır. Bu nüsha 1325/1907 yılında istinsah edilen nüshadan 1354/1935 yılında istinsah edilmiştir. Menâkıb-ı Murtazaviyye’nin tenkitli metni yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Yıldırım 2013). 

Müellifin biyografisi için bk. “Nihânî, Yozgatlı Alî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nihani-yozgatli-ali