Celâl-zâde Sâlih Çelebi’nin 1536 yılında Sahn-ı Semân müderrisi olduktan sonra Farsçadan Türkçeye tercüme ettiği mensur hikâye. Eserin aslı,  Bigâmi (ö.15. yy.) olarak bilinen İranlı hikâye anlatıcısı Mevlânâ Şeyh Hacı Muhammed tarafından Dârâb-nâme adıyla yazılmıştır. Sâlih Çelebi, eseri tercüme ederken hikâyenin Fîrûz Şâh etrafında şekilleniyor olması sebebiyle Kıssa-i Fîrûz Şâh adıyla tercüme etmiştir. Eserin farklı nüshalarında Fîrûz-nâme, Tercüme-i Fîrûz-nâme, Kıssa-i Fîrûz Şâh, Kıssa-i Behmen Şâh b. Fîrûz Şâh olarak isimlendirildiği de görülmektedir (Yazar 2011: 894).

Hikâye, Fîrûz Şâh’ın Yemen melikesi Aynü’l-hayât’a olan aşkını ve bu aşk için yaptığı uzun kara ve deniz yolculuklarını anlatır (Hannaway 1999). Melik Dârâb’ın bir oğlan çocuğuna sahip olmak istemesiyle başlayan anlatı, daha ziyade Fîrûz Şâh’ın serüvenini ele alır, ardından onun oğlu Behmen’e kadar uzanır. Aşk ve savaş sahneleri etrafında şekillenen bu hikâye, olağan ve olağanüstü olayları ihtiva eder.

Kıssa-i Fîrûz Şâh adlı eser, devrin padişahı Kânûnî Sultan Süleyman (ö.1566)’ın isteği üzerine tercüme edilmiştir (DİA 1993: 263). Muhtelif kaynaklarda bu eserin Sultan Selim (Balcı 2002: 1064) ya da Ayas Paşa (ö.1539) için (Türk Ansiklopedisi 1946: 121) yazıldığı yönünde bilgiler de vardır. Ancak bu iki istisna dışında kaynakların tamamı bu tercümenin Kânûnî Sultan Süleyman’ın isteği üzerine yazıldığı görüşünde birleşir.

Tezkireler bu eserin sekiz-dokuz ciltten oluştuğunu ve buna rağmen kısa bir vakitte tercüme edildiğini söylemişlerdir (Kılıç 2010: 1270, Sungurhan 2017: 497). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan Bölümü 1485 numarada bulunan nüshanın ferâğ kaydında en azından bahsi geçen cildin iki ayda tamamlandığı “Bu mücelled Pârsîden Türkîye iki ayda terceme olındı. Mütercim-i fakîr Sâlîh bin Celâl’ün evvel müsveddesidür.” ifadeleriyle verilmiştir. Ayrıca kaynaklar, Celâl-zâde Sâlih Çelebi’nin bu tercümesine Mâşi-zâde Fikrî Çelebi’nin de katkıda bulunduğunu söylemişler, böylece Yanbolu kazasının ona sadaka olunduğuna işaret etmişlerdir (Kılıç 2010; İsen 1994; Uzunçarşılı 1958: 430; Sohrweide 1998; Özyıldırım 2017). Fikrî Çelebi’nin bu tercümeye katkısına dair somut bir iz henüz tespit edilememiştir.

Bu popüler hikâye metni geniş bir okuyucu kitlesine sahip olmuştur. Aynı zamanda halk arasında da yüksek sesli olarak okunduğu ve dinlendiği anlaşılmaktadır (Sezer 2015: 17). Dolayısıyla söz konusu metnin nüshaları çoğaltılırken ciltlere ayrılması hususunda farklı tercihler görülmektedir. Ancak mütercimin müsvedde nüshaları ile (Turc 106, R. 1485) tercümenin Sâlih Çelebi tarafından nasıl ciltlere ayrıldığı takip edilebilir. Açık, anlaşılır, incelikli ve güzel bir tercümedir (Âşık Çelebi 2010: 1270). Celâl-zâde Sâlih Çelebi’ye edebî sahada asıl şöhretini kazandıran bu eser, klasik Türk edebiyatının mensur hikâyeleri arasında oldukça mühim bir yere sahip, uzun soluklu fantastik bir anlatıdır.

Çok ciltli bir eser olmasına rağmen yurt içi ve yurt dışı kütüphanelerde pek çok nüshası bulunmaktadır. Bu nüshalar, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine Bölümü nu. 1117, 1118, 1119, 1120, 1121, Revan Bölümü 1485; İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü nu. 1165, 1166, 1167, 1168, 1169, 193; Süleymaniye Kütüphanesi A. Tekelioğlu Bölümü nu. 755, Çelebioğlu Abdullah Bölümü nu. 254, Hacı Mahmud Efendi Bölümü nu. 6269; Atatürk Kitaplığı Muallim Cevdet Yazmaları Bölümü nu. 35, 36, 37, 86, 358, Belediye Yazmaları K0465; Millî Kütüphane 06 HK 3786, 06 Mil Yz. A 1285/1, 06 Mil Yz. A 1285/2; Bibliotheque National de France Turc 103, Turc 104; British Library Or. 13064 şeklinde sıralanabilir.

Mütercimin biyografisi için bkz. “Sâlih Çelebi, Celâl-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salih-celebi-celalzade