Hüsâmeddîn Bursevî’nin mensubu olduğu Semerkandiyye tarikatının piri/kurucusu olan Şeyh Alâeddin Alî bin Yahyâ es-Semerkandî’nin (d. ?- ö. 860/ 1456) menkıbelerini içeren eseri.

Kütüphane kayıtlarında Şeyh Alî Semerkandî’nin menkıbelerini ihtiva eden yedi yazma nüshadan bahsedilmekle birlikte Bursalı Mehmed Tâhir’in (d. 1861/ ö. 1925) Osmanlı Müellifleri adlı eserinde, Hüsâmeddîn Bursevî’ye ait olduğunu söylediği ve İstanbul Üniversitesi Kitaplığı TY n. 640’da kayıtlı olan nüshada, eserin yazarı ve derleyeni hakkında herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır.

Hüsâmeddîn Bursevî’ye atfedilen bu nüshada eserin adı “Hâzâ Menâkıb-ı Şeyh ‘Alî Semerkandî” şeklinde olup metinde; Alâeddin Semerkandî’nin doğum yeri, adı, Hz. Peygamberin ahfadından olduğu, Ehl-i Beyt’e olan sevgisi ve saygısı, gençliği ve tahsili, hocaları, mürşidi, seyahatleri, Anadolu’ya gelip Karaman’ın Zeyne kasabasına yerleşmesi, vefatı ve medfun olduğu yer, çocukları, halifeleri, müridlerinin eğitim ve irşadı, gizli ve açık tasavvufî halleri, kerametleri, tarihî şahsiyeti ve tarikatı, dinî ve fikrî muhiti hakkında bilgi veren menkıbeler yer almaktadır.

İmam Gazzâlî’nin İhyâü Ulûmi’d-dîn, Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’nin Füsûsü’l-Hikem ve Semerkandî’nin kendisine ait Netâyicü’s-Sülûk adlı eserlerinin kaynaklık ettiği Menâkıb-ı Alî Semerkandî bu yönüyle daha ziyade bir ahlak ve nasihat kitabı olarak değerlendirilebilir. 72 varaktan müteşekkil olan Menâkıb-ı Alî Semerkandî’de, menkıbeler bazen Şeyh Alî Semerkandî’nin bazen de müridlerinin ve halifelerinin ağzından nakledilmektedir. 17 menkıbenin olduğu eserde yer yer hikâye içinde başka bir hikâye anlatılmıştır.

Menâkıb-ı Alî Semerkandî, mensur olarak kaleme alınmış olup sadece 67b varağında Şeyh Alî Semerkandî’nin ağzından söylenmiş bir beyti Farsça olan 5 beyitlik bir şiir yer almaktadır. Mısraları arasında vezin uyuşmazlığı olan bu şiirdeki Farsça beyitte Alâeddin Semerkandî’nin adı Alâeddin Attâr şeklinde yanlış yazılmıştır. Ayet ve hadislerden iktibasların da bulunduğu Menâkıb-ı Alî Semerkandî’de müellif metni oluştururken Türkçe kelimelerin imlasında zaman zaman uyumsuzluk yapmıştır. Bu da kelimelerin fonetik bakımdan değerlendirilmesini güçleştirmektedir. Eser, zincirleme tamlamalarla dolu olmasına rağmen dili ve üslubu genel olarak sade ve anlaşılır niteliktedir (Mercan 1996).

Çalışmamıza konu olan nüsha da dahil Şeyh Alî Semerkandî’nin yedi yazma nüshasının tenkidli metni üzerine İsmail Hakkı Mercan tarafından bir doktora tezi hazırlanmıştır (Mercan 1996).

Şairin biyografisi için bk. “Hüsâmeddîn Bursevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/husameddin-bursevi