Cevrî’nin (ö. 1065/1654) Yazıcı Sâlih'in (ö. 811’den sonra/1408-09’dan sonra) 811/1408-09'da yazdığı Şemsiyye adlı eserinin yeniden yazımı. Cevrî eserin adını giriş bölümünde iki kere Melhame olarak verir. Giriş bölümünün sonunda eserin yazılış tarihini “nazm-ı ahval-i cevv” tamlamasıyla 1045/1635-36 olarak kaydeder.

Melhame, mesnevi nazım şekliyle Şemsiyye’den farklı olarak "fe'ilâtün mefâ'ilün fe'ilün" vezniyle kaleme alınmıştır. Nüshalara göre bazı farklılıklar gösterse de 3672 beyitten oluşan (Boyraz 2006: 66) eser bir mısralık hamdele ve salvelenin ardından sebeb-i telif bölümüyle başlar. Bu bölümde  Cevrî, Yazıcı Sâlih’in Şemsiyye'sini bir düzeni olmadığı, kafiye ve vezninin bozuk olduğu ve tam olarak anlaşılmadığı gerekçesiyle bir dostunun ısrarıyla muhtevasını değiştirmeden metni güzel bir edayla yeniden kaleme aldığını belirtir. Ardından Süryani, Acem, Arap, Yunanlılar, Yahudi ve Efrenc için yılbaşının hangi aya geldiğini belirten bölümle konuya geçilir. Sonrasında miladi ve hicri yılbaşının başladığı günlere göre gerçekleşmesi muhtemel olaylar anlatılır. Ardından Ekim (Teşrîn-i evvel) ayından başlayarak Güneş takvimine göre 12 ayın milletlere göre adları, bu aylarda gerçekleşecek olaylar, ayların uğurlu ve uğursuz günleri, yapılması ve yenilmesi gerekenler belli bir sırayla verilir. 12 ay da kendi içinde 25 alt bölüme ayrılır. Bölüm adları Farsçadır. Bu alt bölümler sırasıyla güneş tutulması, ay tutulması, gün ağılı, ay ağılı, yeni ay, kuyruklu yıldız görünmesi, yıldız düşmesi, gökkuşağı çıkması, şimşek çakması, gökteki kızıllık, gökteki acayip şekillerin görünmesi, gökte hayvan suretinin görünmesi, gök gürültüsü, yıldırım, havadan ateş düşmesi, şiddetli yağmur yağması, dolu yağması, gökten toprak yağması, kurbağa ve solucan yağması, zeminden toz kalkması, gökyüzünün kararması, şiddetli rüzgâr esmesi, gökyüzünden ses gelmesi, yeryüzünden ses gelmesi ve yer sarsıntısıdır. Her ayda bu doğa olaylarının meydana geldiği zamanda insanlarda, hayvanlarda, ekinlerde, ülkelerde ne gibi durumlara yol açacağı, nelerin yapılıp yapılmayacağı söylenir, bazı kehanetlerde bulunulur ve her ayda gündüz ve gecelerin süreleri, burçların durumu verilir. Eylül ayı bittikten sonra Ay’ın hangi burçta olduğunun nasıl hesaplanacağı ve Ay’ın Koç burcunda olmasından başlayarak 12 burcun ahkâmı verilir. Son olarak ayın menzillerinin adları ve şekilleri 2 beyitle anlatılır. Eser, her şeyin Allah’ın takdiriyle olduğu, Güneş ve Ay'ın onun emrinde olduğu ve şairin hataları için af dilediği kısa bir hatime bölümüyle sona erer.

Cevrî'nin Melhame’si Şemsiyye'yle karşılaştırıldığında dilin ağırlaştığı, özellikle Farsça unsurların arttığı ve sanatlı bir anlatım kullanıldığı görülür. Cevrî yer yer eserin içeriğine de müdahale ederek bölümlere bazı eklemeler yapmış, bazı bölümleri de kısaltmıştır. Cevrî'yle aynı dönemde yaşayan Kâtib Çelebi (ö. 1067/1657) Cevrî'nin değiştirip düzelttiği bu eserin Salahaddin'in yazdığından daha güzel olduğunu belirtir (1445). Yazma eser kütüphanelerinde 60’tan fazla nüshası bulunan Melhame hem döneminde hem de sonrasında çok okunan bir eserdir (Boyraz 2006: 70-73). Eserin istinsah tarihi 1057/1646 olan Milli Kütüphane, 06 Mil Yz FB 118 numaralı nüshası ve 1063/1653 istinsahlı Topkapı, H 478 numaralı nüshası müellif hattıyladır. 1273/1856'dan itibaren üç kere basılmış ama 1318/1900-01'de yasaklanmıştır (Boyraz 2006: 55, 70). Melhame, Süleymaniye Kütüphanesi, Çelebi Abdullah Efendi 234 numaralı nüsha temel alınarak üç nüsha üzerinden bir yüksek lisans tezi (Akkuş 2001) olarak hazırlanmıştır. Ayrıca yine aynı nüshadan hareketle Şeref Boyraz (2006) tarafından melhamelerle ilgili ayrıntılı incelemeden sonra metni yayımlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Cevrî, İbrâhîm Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevri-ibrahim-celebi