Namık Kemal’in birkaç nüsha dışında Avrupa’ya (1867) gitmesiyle yazmaya başladığı ve ölüne kadar kaleme aldığı, Türk Edebiyatında mektup türünün en hacimli örneğini teşkil eden eseri. Namık Kemal, Abdülaziz’in son dönemleri ile Abdülhamit zamanında yaşamış ve düşünceleri tehlikeli bulunduğu için İstanbul’dan uzaklaştırılmıştır. Mektuplar incelendiğinde, yaşadığı yalnızlık ve özlem duygusu ile en çok ailesine mektup yazdığı görülür. Ailesi dışında edeb3i, siyasi, sosyal meselelerle ilgili sayısız hususi- özel mektupları da olmuştur. Mektup sayısının çokluğu, Namık Kemal’in sürgün hayatının tabii bir neticesidir. Sayı olarak oldukça fazla olan mektuplar içerik olarak da geniş ve zengin bir konu yelpazesi sunar. Mektuplar, Namık Kemal’in sadece çevresi, ailesi ile ilgili ya da düşüncelerini aktaran metinler değil, dönemin siyasi, iktisadi ve ekonomik durumu, toplumsal problemler, yazarın edebiyat ve dil hakkındaki görüşleri hem kendi hem de edebiyat çevresinin düşünceleri, günlük olaylar gibi konuları da içerir.

Namık Kemal’in mektuplarındaki üslûbu ise mektubu yazdığı kişilere ve metnin içeriğine göre şekillenir. Bazı mektuplarında örneğin kızı Feride’ye yazdıklarında içten, samimi bir üslûp kullanırken, tasvirlerinde sade, anlaşılır, bir dil kullandığını, ulema ya da sanatçı arkadaşlarına yazdıklarında ise oldukça süslü, Arapça, Farsça ağırlıklı yazdığı görülür. Namık Kemal’in bu üslûbu, muhatabı belirsiz mektuplarının kime yazıldığını öğrenmek için de ipucu verir niteliktedir.

Üslûbun da dikkat çeken bir diğer husus da aynı kişiye bile gönderdiği mektuplarında değişen hitap şeklidir. Örneğin kızı Feride’ye çocukken yazdığı mektuplar daha basit bir dil ve yalın anlatım tercih etmiştir. Feride, genç bir kız olduğunda ve evlendikten sonra hem hitabı hem de üslûbu değişmiştir. Yine Feride’ye yazdığı mektuplarında çocuksu bir dil kullanmıştır. Namık Kemal, ayrıca argo bir dil de kullanmıştır. Hazırcevaplığı, alaylı ve şakacı ifadeleri de vardır ve bu da yazarın parlak zekâsını ortaya koyar.

Namık Kemal’in mektuplarında özellikle ailesine yazdıklarında orijinal benzetmeler yapmıştır. Günlük dilde karşımıza çıkan deyimleri kullanması yanında, kendi bulduğu tamlamalar, deyimler de mevcuttur. Ayrıca bilinmesini istemediği konuları da kendi bulduğu şifreli kelimler ile yazmıştır. Dil, edebiyat ve sanat üzerine düşüncelerine de kolayca ulaşabileceğimiz bu metinlerde, yazarın basma kalıp ifadelerden kaçındığını, Arapça-Farsça söylemleri çok kullanmadığını ve Fransızcayı da resmi kelimeler de ilaç, yiyecek isimlerinde kullandığını ve çoğunlukla da kelime düzeyinde kaldığını görürüz. Fransızca değil ama Fransız romantizmi eserlerin yazımında oldukça hissedilir. Samimi ve heyecanlı üslûbunun arkasında bu romantizm etkilidir.

Namık Kemal için “yazmak ve okumak” yaşamının büyük bir kısmını içerir. Babasına yazdığı bir mektupta haftada yüz mektup yazdığını söylemesi bunun göstergesidir. Bu kadar çok yazmak, yazarın, alelacele ve bazı yanlışlar yapmasına da neden olmuştur (mektup yazım tarihini yanlış olması, imlâ hataları gibi). Ama yazarın herhangi bir edebi konu üzerine, fikirlerini söylemek, konu hakkında tartışmak, bilgi almak ya da yazı zevki için üzerinde çok düşünülen mektuplar da kaleme almıştır.

Namık Kemal’in “Mektupları” ölümünden sonra ilk olarak oğlu Ali Ekrem Bolayır toplayıp İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra yayınlar (1326). Ali Ekrem Bolayır’dan sonra Mithat Cemal Kuntay önce bir makale serisinde, daha sonra da Namık Kemal ile ilgili ciddi bir çalışma olarak hazırladığı “Namık Kemal—Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında” kitabında “Mektuplar”a yer verir. Yapılan çalışmalar mektupların bir araya getirilmesi, toplanması noktasında yaşanan zorlukları ortaya koyar. Namık Kemal’in mektuplarının bir kısmı çeşitli sebeplerle yakılmış, toprağa gömülmüş ya da su da eritilerek yok edilmiştir. Bu nedenle Namık Kemal’in yazdığı sayısız mektuplardan ancak bir kısmı bir araya getirilir.

Namık Kemal’in mektuplarını kapsamlı, geniş ve açıklayıcı notlarla ilk kez Fevziye Abdullah Tansel yayına hazırlar. Mektupları belirli bir tasnife tutan Tansel (1967) 1043 mektup tespit eder, bunları da dört cilt halinde yayınlar. 

Fevziye Abdullah Tansel, birinci cildi “Namık Kemal’in Husûsî Mektupları I” başlığı altında “İstanbul, Avrupa ve Magosa Mektupları” olarak üç bölümde yayınlar. 1967 yılında çıkan bu eser 1-213 numaralı mektupları içerir.

İkinci cilt “Namık Kemal’in Husûsî Mektupları II”, “İstanbul ve Midilli Mektupları-I” olarak iki bölüme ayrılır. 214-426 mektuplarını içeren bu cilt 1969 yılında yayımlanmıştır.

Ücüncü cilt “Namık Kemal’in Husûsî Mektupları III” “Midilli Mektupları-II” alt başlığı altında Midilli mutasarrıflığına getirildiği dönemde yazar. 427-714 numaralı mektuplar bu kısımdadır.

Son cilt “Namık Kemal’in Husûsî Mektupları IV”, “Rodos ve Sakız Mektupları” alt başlığı ile Rodos ve Sakız adasından yazdığı mektuplardan oluşur. 715-1029 numaralı mektuplar bu cilttedir. Eserin sonunda, Tansel’in bu çalışmayı bitirdikten sonra bulduğu mektuplar (1030-1043 arası) Ek-1 başlığı ile ekler.

Namık Kemal'in mektupları üzerine çalışan Ömer Faruk Akün "Namık Kemal'in Mektupları" (1972) isimli eserinde Fevziye Abdullah Tansel'in hazırladığı çalışmalardaki yanlış okumalar üzerine durmuştur. Özellikle birinci ciltte tarihlerin sağlam bir tetkike dayanmadığı, Tansel'in bazı çıkarmalar yaptığını, okuma hataları olduğunu metinlerin eksik ve yanlış olduğunu belirtir.

Mustafa Üstünova da Namık Kemal'in mektuplarındaki edebî konuları çalışır. Namık Kemal'in Özel Mektuplarında Edebi Konular (2005) isimli eserde, şiir, nesir, Batı edebiyatı, Türk yazarları, eski ve yeni edebiyat, Türk Dili ve imla, gazetecilik, tiyatro gibi konular hakkında Namık Kemal'in mektuplarındaki görüşleri tespit edip değerlendirmiştir. 

Ali Akyıldız ve Azmi Özcan'ın hazırladığı Namık Kemal'den Mektup Var (2013) isimli eserde ise Namık Kemal'in öğrencisi Hüseyin Hilmi Paşa'nın şahsi dosyalarında mevcut olan mektuplar derlenmiştir. Dönemin siyasi sosyal yapısını içeren mektuplar öne çıkarılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Namık Kemal”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/namik-kemal