Üç dilde; Arapça, Farsça ve Türkçe manzum ve mensur eserler veren Fuzûlî’nin kaleme aldığı bazı mektuplar. Ne yazık ki bunlar az sayıdadır ve bir münşeat kitabı hacmine hâiz değillerdir. Bununla birlikte elimizdeki mektuplar Fuzûlî’nin inşâ sahasındaki kâbiliyetini göstermektedirler. Fuzûlî’nin tespit edilebilen beş Türkçe mektubu bulunmaktadır. Bunlar:

1. Nişancı Celâl-zâde Mustafa Çelebi’ye mektup: Şikayetnâme adıyla bilinmektedir. Fuzûlî’nin en iyi bilinen mektubudur. Bu mektup Fuzûlî Dîvânı’nın hemen bütün matbu nüshalarında bulunmaktadır. Karahan, bu mektubu gördüğü matbu nüshaları şu şekilde kaydetmiştir (Karahan 1948a: 245): Tatyus Dividciyan 1284 / 1867; Tasvîr-i Efkâr 1286 / 1868; Mekteb-i Sanayi 1291 / 1874; Ahter 1308 / 1890; Taşkent 1311 / 1893; Hurşid 1315 / 1897; Ahmed Kâmil 1328 / 1910 ve Orhaniye 1342 / 1924. Mektubun metnini yayınlayan araştırmacının (Karahan 1948b: 55-62), metni oluştururken kullandığı yazma ve basma nüshalar şunlardır: Veliyüddin Kütüphanesi Nu. 2735 Mecmuatü’l-mekâtib içinde 28a-30a varaklarındaki; Murat Molla Kütüphanesi Lala İsmail Efendi Nu. 472’deki Fuzûlî Dîvân’ının başında 1b-4b varaklarındaki ve Yeni Şark Kütüphanesi’nde 1342 /1924 tarihli Külliyât-ı Fuzûlî’de 99-103. sayfalar arasındaki (1308 ve 1328 basımlarıyla aynıdır) metinler.

2. Musul Mirlivâsı Ahmed Bey’e mektup: İştiyaknâme özellikleri göstermektedir. Cevabî bir mektuptur. Mektuptan ilk defa Vahid Paşa Kütüphanesi Nu. 5535’teki münşeat mecmuasındaki metne (284a-285b) dayalı olarak Karahan bahsetmiştir (Karahan 1944). Bu münşeat içindeki metinden 1945’te hazırladığı doktora tezinde Selim Refik Refioğlu da bahsetmiştir. Refioğlu bu metni, bir gazetenin edebiyat köşesinde “Fuzûlî’nin Bilinmeyen Bir Mektubu” başlığıyla kamuoyuna duyurur ve metni daha sonra yayınlayacağını belirtir. Refioğlu mektubun Bağdat Beylerbeyi Üveys Beye yazılmış cevâbî bir mektup olduğu kanaatindedir. Ardından Kemal Edip Ünsel, Veliyüddin Kütüphanesi Nu. 2735 Mecmuatü’l-mekâtib içinde 35b-36b’de gördüğü aynı mektubu “Fuzûlî’nin Bilinmeyen Bir Mektubu” başlığıyla yayınlar (Ünsel 1945). Refioğlu’nun da Ünsel’in de “yeni bir mektup” olarak değerlendirdiği ve Üveys Beye yazıldığını düşündükleri metin farklı bir mektup değil, Musur Mirlivâsı Ahmed Bey mektubudur. Mektup metni Karahan tarafından tekrar yayımlanmıştır (Karahan 1948b: 62-65).

3. Ayas Paşa’ya Mektup: Tehniyetnâme (tebrikname) özellikleri göstermektedir. Mektuptan ilk defa Fuad Köprülü söz etmiştir (Köprülü 1967: 697). Bilinen tek nüshası Veliyüddin Kütüphanesi Nu. 2735 Mecmuatü’l-mekâtib içindedir (vr. 30). Mektup metni, Karahan tarafından yayımlanmıştır (Karahan 1948b: 66-68).

4. Kadı Alâüddin’e mektup: Tehniyetnâme (tebrikname) özellikleri göstermektedir. Tespit edilen ilk nüshasının biri Leningrad’ta Fuzûlî Külliyatı içindedir (Köprülü 1967: 690). Kemal Edip Ünsel mektuptan “Kadı Alâüddin ve Oğlunun Doğması” başlığıyla farklı bir eser olarak bahsetmiş ve mektubu “Kadı Alâüddin Hikâyesi” olarak anmıştır (Karahan 1948b: 53). Karahan, mektubun iyi ve tam bir nüshasını Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Kütüphanesi Nu. 3790’da kayıtlı bir mecmua içinde bulmuş ve yayımlamıştır (Karahan 1948b: 68-70).

5. Şehzâde Bâyezid’a mektup: Cevâbî bir mektuptur. Bu mektup, Hasibe Çatbaş (Mazıoğlu) tarafından ilim dünyasına duyurulmuştur. Mektup Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi İ. Saib Efendi kitapları arasında bir Nu. 205’te kayıtlı mecmuadadır (vr. 153a). Mektup Çatbaş (Mazıoğlu) tarafından metin olarak yayımlanmıştır (Çatbaş 1948: 143-146).

Fuzûlî’nin mektupları konusunda ilk ve kapsamlı çalışmaları Abdülkadir Karahan yapmıştır (Karahan 1948). Karahan, Fuzûlî’nin mektuplarının onun devlet erkânı ve fikir adamları arasında özel bir yeri olduğunu, onlarla dostane, senli-benli, nükteli mizahlı muhasebe ve muhaberede bulunduğunu gösterdiğini yazar. Araştırmacı, bu mektuplardan şairin zannedildiği gibi fakir fukaradan olmadığının da anlaşıldığı kanaatindedir (Karahan 1948a: 265).

Mektuplarında başka mektuplaşmalardan söz edişinden, Fuzûlî’nin başka mektupları olduğu anlaşılmaktadır. Karahan bu mektupları, “pürüzsüz, hendesî, sanatkârane nesrin mükemmel nümûneleri” olarak görür (Karahan 1948a: 266). Bu mektuplar Fuzûlî’nin biyografisi hakkında bilgi vermesi açısından da önemlidir.

Yazarın biyografisi için bk."Fuzûlî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fuzuli-mdbir