Mevlânâ (Celâleddîn-i Rûmî, Muhammed Celâleddîn, Hudâvendigâr)'nın tavsiye, nasihat, telkin, cevap gibi vesilelerle kaleme aldırdığı mektuplardan oluşan eser. Mevlânâ’nın mektupları üzerinde tarih bulunmadığı için bu mektupları kronolojik olarak takip etmek mümkün değildir. Mektupların hangi esaslara göre sıraya konduğu da belli değildir. Eserdeki mektuplardan 4'ü Arapça, 146’sı Farsçadır. Mevlânâ’nın mektuplarının sayısı, Feridun Nafiz Uzluk ve Yûsuf Cemşîd Pur-i Gulâm Hüseyn Emîn baskılarında 147, Abdülbaki Gölpınarlı çevirisinde ise 150’dir. Gölpınarlı çevirisine göre bu mektuplardan 36'sının muhatabı belli değildir. Muhatapları belli olan 114 mektubu şu şekilde tasnif etmek mümkündür:

1. Hükümdar ve Devlet Erkanına Yazılan Mektuplar: Dokuz mektup devrin hükümdarı II. İzzeddîn Keykâvus’a, iki mektup II. Gıyâseddîn Keyhüsrev’in karısı Gürcü Hatun’a, yirmi beş mektup Mu'îneddîn Pervâne’ye, iki mektup Beylerbeyi Alemeddîn Kayser’e, bir mektup devlet büyüklerinden Melik es-Sevâhil Bahâeddîn’e, iki mektup devrin maliye veziri Emîr Müstevfî Celâleddîn’e, üç mektup devlet büyüklerinden Celâleddîn Karatayî’ye, on altı mektup adliye vezirliği ve saltanat naipliği görevlerinde bulunmuş olan Sâhib Ata Fahreddîn Alî’ye, iki mektup II. İzzeddîn Keykâvus tarafından vezirliğe tayin edilmiş olan Kadı İzzeddîn’e, yedi mektup başvezirlik makamına kadar yükselmiş olan Mu'îneddîn Pervâne’nin damadı Atabek Mecdeddîn’e, bir mektup II. Gıyâseddîn Keyhüsrev zamanında vezirlik ve saltanat naipliği yapan Mu'îneddîn Pervâne’nin oğlu Emîr Mühezzebeddîn’e, iki mektup IV. Rükneddîn Kılıçarslan zamanında Kırşehir valisi olan Cacaoğlu Emîr Nureddîn’e, bir mektup Emîr Seyfeddîn’e, bir mektup beylerbeyi Şemseddîn Yavtaş’a, dokuz mektup devlet büyüklerinden Tâceddîn Mu’tez’e olmak üzere toplam 83 mektuptur.

2. Aile Bireylerine Yazılan Mektuplar: Üç mektup oğlu Alâeddîn Çelebi’ye, bir mektup küçük oğlu Âlim Çelebi’ye, iki mektup büyük oğlu Sultân Veled’e, bir mektup Kuyumcu Selâhaddîn’in kızı, büyük gelini Fatma Hatun’a olmak üzere toplam 7 mektuptur.

3. Halife, Mürit, Dost ve Tanıdıklara Yazılan Mektuplar: Üç mektup muridi ve halifesi Hüsâmeddîn Çelebi’ye, iki mektup müderris olduğu tahmin edilen Cemâleddîn’e, üç mektup Ekmeleddîn Mikâil’e, bir mektup Mevlânâ’nın dostlarından biri olduğu sanılan Hacı Emîr’e, üç mektup devrin ileri gelenlerinden Ahî Gevhertaş’a, iki mektup Kadı Kemâleddîn’e, beş mektup devrin tanınmış alimlerinden Kadı Sirâceddîn’e, iki mektup Şemseddîn adında birine, iki mektup Şucâeddîn adında birine, bir mektup Kadı Tâceddîn’e olmak üzere toplam 24 mektuptur.

Mevlâna’nın en çok mektup yazdığı kişi, 25 mektup ile Mu'îneddîn Pervâne’dir. Onu 16 mektupla Sâhib Ata Fahreddîn Ali ve 9 mektupla devrin hükümdarı II. İzzeddîn Keykâvus izlemektedir. Gölpınarlı, Mevlânâ’nın mektuplarında beliren karakter özelliklerini şöyle değerlendirir: “Mektuplarda Mevlânâ’nın büyüklere karşı gösterdiği gerçek büyüklüğünü, üstün izzet-i nefsini, aynı zamanda sıkılgan huyunu, gönül alıcılığını, yüze duramayışını, nihayet insanlara, yoksullara karşı duyduğu derin sevgiyi, bağlılığı, kusurlulara karşı gösterdiği insanca müsâmahayı; hâsılı bütün cephesiyle Mevlânâ’yı, Mevlânâ’nın Mevlânâlığını görürüz.” (Gölpınarlı 1963: VIII).

Mektuplarda sade bir halk Farsçası kullanılmakla birlikte bunların muhtevaları, meclislerine benzer tarzda bir edebiyat ve sanat çeşnisi taşımaktadır. Metinlerde konuya uygun ayet ve hadisler, Senâyî, Attâr, Mütenebbî, Ebulalâ gibi şairlerden beyitler, tanınmış velilerin söz ve menkıbeleri ile muhtelif hikâyeler yer almaktadır. Mevlânâ’nın kendine ait hiçbir talebinin bulunmadığı mektuplar, inşa külfetinden uzak, makam ve mevki sıkletinden azade bir üslupla yazılmışlardır. Bu mektuplarda başkalarının dertleri için çırpınan samimi bir yürek, muhatabı ikna eden güçlü bir ifade, vaat, beklenti ve her türlü çıkar ilişkisinden uzak vakur ve müstağni bir eda ile bunlara eşlik eden kuvvetli bir iman en bariz üslup özelliği olarak dikkat çekmektedir. Mektuplarda tek tük de olsa “uluğ, kutluğ, alp, uğurlu, beline-diline inanç” gibi Türkçe kelime ve ibareler de vardır. (Gölpınarlı 1963: XVI)

Mevlânâ'nın mektupları Tahran'da önce Yûsuf Cemşîd Pur-i Gulâm Hüseyn Emîn (1335), daha sonra da tenkitli çalışma olarak Tevfîk Sübhânî (1371) tarafından yayımlanmıştır. Eserin, Ahmed Remzi Akyürek tarafından tashih edilen Farsça metni, 1937 yılında Feridun Nafiz Uzluk tarafından neşredilmiştir.  Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, nu. 79'daki nüshayı esas alarak ve 6 nüshayı karşılaştırarak kurduğu eserin metnini Türkçeye çevirmiştir (1963). 

Nâsirin biyografisi için bk. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Muhammed Celâleddîn, Hudâvendigâr”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mevlana-celaleddini-rumi-muhammed