Kütahyalı Halveti şeyhi Sun’ullah b. Ahmet b. Beşȋr Gaybî’nin (ö. 1086-1087 ?/1676 ?) Osmanlı dönemi tasavvuf ahlakı ile ilgili eseri. Hem dȋbâce hem de ferağ kısmında eserin ismi Mekârimu’l-Ahlâk Fî Tarîkı’l-Uşşâk olarak geçer. Mekârim cömertlik, asil ve yüce gönüllü olma anlamını da içeren kerîm kelimesinden gelir. Mekârim-i ahlâk ise asil ve yüce gönüllülerin ahlâkı anlamında hem istenilen, beğenilen güzel ahlâk hem de özellikle Hz. Muhammed’in Kur’an’da övülen ahlâkını anlatmak için kullanılan bir tabirdir. Buna göre kitabın adı Allah Âşıklarının Yolunda Güzel Ahlâk olarak çevrilebilir.

Eserin yazıldığı tarih olarak Bursa İnebey Yazma Eserler Kütüphanesindeki nüshanın son varağındaki ferȃğ kaydında risalenin müellifi Sunullah b. Beşȋr Gaybȋ eliyle 1072 /1661 yılında yazıldığı, İnebey’deki nüshanın bu müellif hattından 1075/1664 yılında istinsah edildiği bilgisi verilmektedir (25b). İnebey nüshasındaki risale nesih hattıyla yazılmıştır, yaklaşık 11 varaktır ve genellikle her sayfada 27-28 satır yer alır. Eser Osmanlı Türkçesiyle nesir olarak yazılmıştır. Ancak içinde iki tane uzun manzume ve yer yer beyitler de bulunmaktadır.

Eser âdet olduğu üzere kısa bir Allah’a hamd ve Hz. Peygambere salavat ile başlamaktadır. Müellif geleneğe uyarak eserinin yazılış sebebini çevresindeki dervişlerin kendisinden vahdet ashabı katında iyi (hasene) ve övülen (hamide) ile hakikat erbabı yanında iyi sıfatlar, güzel vasıflar ve kötü fiillerin hakikatinin nelerden ibaret olduğunu tümüyle açıklayan ve aslını gösteren bir risale yazma isteklerine icabet etme olduğunu belirtir.

Müellif temel amacının Allah’ın ahlâkıyla ahlaklanmak, onun sıfatlarıyla sıfatlanmak olduğunu belirtirken felsefenin bu tanımını kendi ahlâk anlayışının merkezine yerleştirmektedir. Ahlâk çeşitleri, güzel ahlâkın kazanılması, sufilik, tasavvuftaki makamlarla ahlâklılık arasındaki ilişki, derviş adaylarına davranış kuralları, nimet mihnet adıyla değerlerin kaynağı problemi, insanın ahlâki davranışlarında özgür olup olmadığı ve bununla ilgili olarak kaza kader meselesi ve insan-ı kâmil olmanın gerektirdiği temel ahlâkî davranışlar risalede işlenen konulardır. Gaybî derviş adaylarına tarikat yolunda nasıl davranacağı, sufinin zahiri ve batini dönüşümü nasıl gerçekleştireceği ve bu dönüşüm sırasında takip etmesi gereken usulleri açıklamaktadır. Derviş adaylarına insan-ı kâmil olmanın yolunun öğretirken ahlâk ilmi ile tasavvuf ilminin ne kadar iç içe olduğunu ortaya koymaktadır.

Eserin kayıtlı 4 nüshası tespit edilmiştir. Bunlar;

1-Bursa İnebey yazma eserler kütüphanesinde, 1075/1664 istinsah tarihli No. 1441/2.

2-Yapı Kredi Sermet Çiftler Araştırma Kütüphanesi Türkçe Yazmalar bölümünde 1254/1838 istinsah tarihli, No. 194/2.

3-Kütahya Belediyesi Mustafa Yeşil Yazma Eserler Kütüphanesinde no. 24595/4 (Kareli iki defter sayfasına yazılmış, ikinci sayfanın aşağı köşesine düşülen nota göre eserin beşte biri istinsah edilmiştir, ancak tarih ve defterin bu kısımlarında sayfa numaraları bulunmamaktadır.)

4-İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Türkçe Yazmaları Bölümü No. 62/4 (istinsah tarihi yok, bu da beş sayfalık eksik bir nüshadır).

Eserle ilgili genel ve ilk nüsha bilgilerini Bilal Kemikli vermiştir. Abdullah Doğan, Kütahyalı Sunullah Gaybi adıyla hazırladığı yüksek lisans tezinde risale hakkında çok kısa bilgi vermiş daha sonra yayımladığı kitapta bu risaleyi tanıtmış ve metnin tamamını Latin harfleriyle yayınlamıştır. Ayşe Sıdıka Oktay ise “Sunullah Gaybî’nin Mekarimu’l Ahlâk Adlı Eserinde Yer Alan Ahlâk Düşüncesi” adıyla eser üzerine bildiri sunmuş ve sonrasında bu bildiri yayınlanmıştır.

Sun'ullah Gaybî'nin biyografisi için bk. "Sun'ullah Gaybî." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sunullah-gaybi-kutahyali