Hamidî-zâde Celîlî’nin sembolik mesnevisi. Mehek-nâme; gümüş, altın ve mehek ağzından anlatılmış 87 beyitlik bir eserdir. 1515 yılında kaleme alınan eserde aruzun fe‘îlâtün mefâ‘ilün fe‘ilün kalıbı kullanılmıştır.

Mehek-nâme, Allah’a hamd ile başlar. Celîlî, Allah’ın ayıpları örttüğünü, günahları bağışladığını, kimini altın gibi değerli kimini de taş gibi değersiz kıldığını söyler. Gümüşün yüzünü beyaz; mehek taşının yüzünü kara edenin yine Allah olduğunu 9 beyitlik “tevhîd” bölümünde dile getirir. Hz. Peygamberin vasıflarından söz eden 13 beyitlik naat yer alır. Şaire göre altın ve gümüş, değerli madenlerdir; ancak bunlar insanları aldatırlar. Bütün bu kendini değerli görenleri bir “sahib-i ayar”a şikâyet edebilmeli ve yanılmayan bir ölçüye yani “mehekk”e başvurabilmelidir. 8 beyitlik pend/nasihat’tan sonra 57 beyitten meydana gelen asıl konuya geçilir.

Mehek-nâme’nin konusu Zer/Altın, Sim/Gümüş ve Mehek/Mihenk arasında geçer. Hikâyenin özeti şöyledir: Nukre/Gümüş ve Zer/Altın, padişahın huzuruna varıp Mehek/Mihenk'i şikâyet ederler. Mihenk’in kendi hünerlerini hiç görmediğini, noksan ve ayıplarını daima ortaya çıkardığını söylerler. Zulüm dolu şikayetleri işiten padişah, Mihenk’i derhal huzuruna getirmelerini emreder. Huzura getirilen Mihenk'e Gümüş ve Altın’ın sırlarını niçin açığa çıkardığını sorar. Mihenk, “Ol!” emriyle bu kara elbisenin sırtına giydirildiğini, Ka‘be’deki Hacer-i Esved gibi kendisine “kara taş” denildiğini, Sim ve Zer’in hâlis yani tam ayarlı olmaları durumunda Mihenk’in ona sadık bir köle olacağını söyler. Padişah, Mihenk’in sadık ve her sözünün hikmete uygun olduğunu anlayınca ona iftira atıldığını anlar; Sim ile Zer’in derhal teşhir edilmesini emreder. Bunun üzerine Gümüş ve Altın’ın yüzüne damgayı basıp, şehrin içinde rezil ederler. O günden sonra her ikisi de damgalı olarak yeryüzünde dolaşır dururlar (Kazan 2001: 121-136).

Değerinin bilinmediğini düşünen Celîlî, güzel sembollerle halini anlatmış; güzelliğin, mal ve mülkün geçici olduğunu eserinde vurgulamıştır.

İki nüshası bilinen Mehek-nâme ile  ilgili Ayan (1983:5-13) ve Kazan (2001:121-136)’ın makaleleri vardır.

Şairin biyografisi için bk. “Celîlî, Hâmidî-zâde Abdülcelîl Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/celili-hamidizade-abdulcelil-efendi