Muallim Naci’nin Tercümân-ı Hakikât’te 1302/1885 yılında yayımlanan yazılarını bir araya getirdiği eseri. Çoğu öğrencilik yıllarında kaleme aldığı yazılardan oluşan eser, şiirden ziyade Muallim Naci’nin düzyazılarından meydana gelir. Her ne kadar hatıra ismini taşısa da hatıra türünde yer almaz. Mukaddime dışında sonda yer alan “Hâtime” ile 18 bölümden oluşan Medrese Hatıraları, Nâci’nin eğitim hayatı içerisinde hocalarından işittiği yahut kitaplardan okuduğu vecize, fıkra ve manzumelerden hareketle kaleme alınmış bir eserdir.

Mukaddimesinde eserin içeriğine dair bilgiler veren Naci, eserin adı ile içeriğinin münasip düşmediğini fakat “medrese cihetinde geçirdiğim zamanların hatıraları olduğundan” dolayı bu adı uygun bulduğunu da ifade eder. Yazar, her ne kadar mukaddimesinde eserin muntazam bir hale getirilmediğinden ve gelişigüzel olduğundan söz etse de söz konusu eserin Yazmış Bulundum’dan daha başarılı olduğunu da belirtir. Muallim Naci; "Akıl", "Aşk", "Nisvan", "Yaşamak İçin Ölmeli İmiş!" ve "Letâif-i Sûfiyâne" gibi çeşitli başlıkları taşıyan eserin bölümlerinde adaletsizlikler karşısında alimlerin takınacakları tavırdan eşler arasındaki kültürel uyuma, ayetlerle beraber adalet kavramının temelindeki ölçüden eğitim metotlarına kadar pek çok konu üzerinde durur. Bunların yanı sıra çalışmanın kıymetinden, evlenirken eş seçiminde dikkat edilecek noktalardan, şiirde mananın gerekliliğinden de söz eder.

Eser, Erdoğan Mura tarafından yayımlanmıştır (2007).

Şairin biyografisi için bk. "Muallim Nâci". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muallim-naci