Hâfız Hüseyin Ayvansarayî’nin (ö. 1201/1 Temmuz 1787) İstanbul hakkında çok farklı tarihî hususlara dair bilgileri derlediği eseri. Ayvansarayî’nin kaleme almaya başladığı ilk eseri olan Mecmû'â-i Tevârîh’te yazar; İstanbul’u 1765’ten itibaren ömrünün sonuna kadar adım adım dolaşarak mescit, türbe, medrese, çeşme, hamam, tekke, köprü gibi yerlerin kitabelerine yer vermiş, böylece dönemin İstanbul topoğrafyasını oluşturmuştur. Bunun yanı sıra eserde Osmanlı devlet erkânından, şair, muharrir ve şeyhlerden bazı önemli şahısların hâl tercümelerine değinmiştir. Ayrıca bu konularla hiç alakası olmayan kahve, tütün, muz gibi ürünlerin Osmanlı coğrafyasına geliş tarihlerine; bazı şehir, kasaba ve kalelerin fetih tarihlerine de değinilmiştir (Derin ve Çabuk 1985: XXXIX).

Eserlerinde döneminin diğer nesir örneklerine göre daha sade bir dil tercih eden Ayvansarâyî (Ekinci 2013: 67), eseri üzerinde yirmi yıldan fazla çalışmış olsa da tamamlamaya ömrü vefa etmemiş, eser düzensiz ve müsvedde olarak kalmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine Bölümü, Nu. 1565 ve Deniz Müzesi Kütüphanesi, Nu. 55'de olmak üzere İki yazma nüshası bulunan eser, edebiyattan ziyade bir tarihî kaynak niteliği göstermektedir. Eser içerik itibarıyla incelenmiş, Latin harflerine aktarılarak yayımlanmıştır (Derin ve Çabuk 1985).

Yazarın biyografisi için bk. “Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ayvansarayi-hafiz-huseyin