- Yazar Biyografisi (TEİS)
Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed - Madde Yazarı: Ömer Aksan
- Eser Yazılış Tarihi:1084-1104/1673-1693
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Hatırat
- Yayın Tarihi:06/06/2022
MECMÛA-İ KELİMÂT-I KUDSİYYE (MISRÎ)
hatırat/mecmuaNiyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed (d. 1027/1618- ö. 1105/1694)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Niyâzî-i Mısrî'nin günlük tarzında kendi el yazısıyla kaleme aldığı hatıratı. Eserin bir nüshası Bursa Sultan Orhan Ktp. No 690’da yer almaktadır. Gün gün tutulan ve 116 yapraklı notlardan oluşan söz konusu eserde birtakım ebced hesapları, cifir, şahsî bilgiler, farklı fikirler ve gazel biçiminde yazılmış 20’ye yakın müstakil şiir yer almaktadır (Kavruk 2009: 397). Eser ile ilgili Halil Çeçen tarafından bir yüksek lisans tezi çalışması hazırlanmıştır. Mısrî’nin kendi el yazısıyla yazmış olduğu iki adet mecmua bulunmaktadır. Bunlardan biri Mecmûa-i Kelimât-ı Kudsiyye olarak adlandırılan ve hâtırat mahiyetindeki eser olup, bu eserde genel anlamda sürgün edildiği Limni’de yaşamış olduğu sıkıntılı günlere yer vermiştir (Aşkar 2007: 168).
1072/1662’de Bursa’ya giden ve burada şöhretinin yayılmasından sonra saray tarafından Edirne’ye davet edilen Mısrî’nin, Edirne’ye çağrıldığı ikinci seferinde bazı sözlerinin beğenilmemesi üzerine Rodos’a sürüldüğü, burada 9 ay kalıp, Bursa’ya döndüğü ve birtakım fikirleri sebebiyle de bu kez Limni Adası'na sürüldüğü aktarılır (Kavruk 2009: 397). Söz konusu sürgün hayatında başından geçenlerin ve yaşadığı maceraların eserlerine de yansıdığı sık sık dile getirilen Niyazî-i Mısrî’nin sürgün hayatı, yaklaşık olarak 15 yıl sürmüştür (Kavruk 2009: 397). Dolayısıyla günlük tarzındaki bu mecmua, sanatçının yaşadığı dönemi de yansıtması açısından önemlidir (Kavruk 2009: 398).
Eserin sade bir Türkçe ile yazıldığı aktarılırken Mısrî’nin, kendisine uygulanan işkence ve eziyetleri günlük notlar halinde tutmak gibi bir amacı olduğu, sanat yapma kaygısının bulunmadığı ve bu sebeple eserin konuşma diliyle yazıldığına dikkat çekilir (Çeçen, önsöz: VI.) Eser üzerine Abdulkadir Karahan ve Abdülbaki Gölpınarlı gibi araştırmacılar tarafından hazırlanmış iki makale çalışması bulunmaktadır. Öte yandan söz konusu eser ile ilgili yüksek lisans tezi hazırlayan Halil Çeçen, eserin şekil özelliklerini; “Tek nüshadır. 190 x 138 (170 x 125) 105 + 11= 116 yapraktan oluşmaktadır. Mecmua’nın üst kapağı kopmuş, ilk yaprağın üstünde ters olarak 'Mecmua-i Kelimat-i Kudsiyye-i Hazret-i Mısri, k.s. 1223 Cemade'l-ülâ 22’ kaydı bulunuyor.” ifadeleriyle aktarır (Çeçen: XIII-XIV). Mecmua'da, Mısrî’nin hatıralarının ve günlük hayatından notların dışında Limni Adası'nın sosyal ve idari yapısıyla ilgili malumatlara da yer verilir. (Çeçen önsöz: XIV). Konuşma diline yakın bir dilin kullanıldığı eserde, “Bu âlem derya gibidir, hafif olanı yüzüne alır.”, “Hasmı padişah olanın kapısını kilitlemesi cahilliktir.” gibi atasözü benzeri hikemî ifadeler de kullanılmıştır (Kavruk, 2009: 404). Mecmuada günlük notların haricinde “Biri mükerrer, biri de kendi el yazısıyla olmayan 22 şiiri de vardır (Çeçen, XIV). Yazdığı şiirlerde biraz daha içe dönük ve derûnî bir tavır takınarak tasavvufî konuları işleyen Niyâzî-i Mısrî’de, hayatın değişik yönleriyle sanatına yansıması görülmektedir (Kavruk 2009: 408).
Eserin konusuna bakıldığında; Niyazî-i Mısrî’nin, yaşamının uzun bir döneminde başından geçenleri kaleme aldığı ve “hatırat” olarak değerlendirildiği ve sanatçının, yaklaşık 18 yıllık sürgün hayatının maceralarını, hayata bakışı, kendisine yapılan eziyetleri ve işkenceleri aktardığı bir mecmua olarak ön plana çıkar (Kavruk 2009: 397). Diğer yandan “Bu eserin bir başka özelliği de şairin bazı şiirlerinin hangi ortamlarda, hangi duygu yoğunluğu, hangi düşünce atmosferinde yazıldığını, hangi olayların şiirlerin yazılmasında etkili olduğunu anlamamıza yardımcı olmasıdır” (Kavruk 2009: 397). Mısrî’nin bu hatıratı, yaşadığı dönemi de yansıtması açısından dikkat çekicidir. Çünkü Niyazî-i Mısrî, “[B]u eserinde yaşadıklarını; endişe, korku, şüphe vb. iç dünyasının bütün çalkantılarını, kızgınlıklarını, kırgınlıklarını, hasımlarıyla düşmanlıklarını aksettirmiştir. Sanatçının sürgün boyunca hangi ruhî halleri yaşadığını, etrafına nasıl baktığını ve çevresinde bulunan insanlar tarafından nasıl göründüğünü dikkatlere sunması açısından bu eser önemlidir.” (Kavruk 2009: 398).
Müellifin biyografisi için bk. "Niyâzî-i Mısrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/niyazii-misri
Eserden Örnekler
İlâhî-i aga-zâdenün tahmîs-i pârsânundur
1 - cilve-i envâr-ı zâta mazhar u mücellâ bizüz
aç gözün derviş kim dünyâ vu mâ-fîhâ bizüm
2- sûretén insânuz ammâ 'âlem-i kübrâ bizüz
vâris-i 'ilm-i ledünni âdem-i ma'nâ bizüz
3- vâkıf-ı sırr-ı rumuz 'allame'l-esmâ bizüz
4- âsumân-ı 'âlem-i rûmun münevver mâhıyuz
pâdişâh-ı mülk-i ma'nânun temâşâ-gâhıyuz
5- nükte-i esrâr-ı 'aşkun mû be-mû âgâhıyuz
fakr ile fahr eyledük mülk-i feragat şâhıyuz
6- lâübâliyüz egerçi 'ârif ü dânâ bizüz
7 - sî vu dû hat okuduk bârla cemâlinden 'ayân
üstüvârumuz yeni bildik ümmet-i vustâ bizüz
8 - sırrumuz da cilve-ger oldı rûh-ı cânânumuz
şükür kim ma'lûm idündük derdimüz dermânumuz
9 - hüccet mukadder bizüm her nagme-i efgânumuz
mazhar-ı munlâ-yı rûmuz mesnevî burhânumuz
10 - sâlik-i râh-ı hakîkat vâsıl-ı mevlâ bizüz
11 - tolsa esâr-ı hakîkatla nola dünyâ evi
feyz-i mevlânâ ile keşf oldı sırr-ı mesnevi
12 - âgeh ol ey ârzumend-i nükât-i ma'nevî
bizde sırr-ı muhammed nutk-ı pâk-i mevlevî
13 - mahzen-i genc-i ilâhî sâhibi-i esmâ bizüz
14 - biz ki olduk cân u dilden bende-i âl-i 'abâ
olmazuz dergâh-ı ehl-i beytden hergiz-cüdâ
15 - mazhar-ı ihsân idüp çünkim bizi itdi hüda
bende-i evlâdı-ı ahmed hâk-ı râh-ı mustafâ
16 - mürtezânun çâkeriyüz 'âşık-i zehrâ bizüz (Mısrî, Aktaran Çeçen 1992: 97-98).
(2) ikinci cüm'a gün tavanın ikinci kapusını (3) açdum tavanda bekleyenler inüp çıkmaga zahmet çekmesinler diye (4) hemen bolayki tiz halası iderler idi her ah etdükçe hem yüregüm (5) hem yüzüm ve tutaklarım şişmege başladı bunı görmedüm idi (6) bir ay vardır bu derde mübtelâ oldum getdükçe artmadan hâlî degül (7) arkam üzerinde zarıncımasam tiz kurtulsam ne var ey zâlimler sıkıvirün (8) halas olayum size yolı âsân eyledüm tırabzan üstinden (9) nerdübân gibi iner çıkarsız.
(10) sebt gecesi kapuyı da açuk kodum zîrâ düşde gördüm (11) deccâl bana câhil dir ben meger echel imişim bir kimsenün ki hasmı anda (12) pâdişâh ola ona kapu kilidlemek cehldür kapuyı çünki va'd (13) etti ki onun sana ihâneti zâhir olıcak tahtını gayrıya virürüm (14) diyü murâdullah tahtınun zevâlına sebeb onı kılmışdur o tahtından (15) geçerse ben de bir deriden niçün geçmem şuncılayın bir köpekden bir deriyle (16) kurtulduguma râzî olurum çıkdum kapuyı gice açuk kodum (Mısrî, Aktaran Çeçen 1992: 108).
Kaynakça
Aşkar, Mustafa. (2007). “Niyazî-i Mısrî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: TDV Yay. 169.
Çeçen, Halil. (1992). Niyazî-i Mısrî’nin Hatıraları (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek lisans tezi.Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
Kavruk, Hasan. (2010). “Hatıraları Işığında Niyazî-i Mısrî". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 15 (39): 395-409.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN-I İLÂHİYÂT (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed | Dr. Öğr. Üyesi Murat VANLI |
Görüntüle | ||
2 | MECMÛA-İ ŞEYH MISRÎ EFENDİ (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed | Akın ZENGİN |
Görüntüle | ||
3 | RİSÂLE-İ ES’İLE VE ECVİBE-İ MUTASAVVIFÂNE (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
4 | TA‘BİRÂTÜ’L-VÂKI‘AT (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Doç. Dr. Mevlüt Gülmez |
Görüntüle | ||
5 | RİSÂLE-İ HASANEYN (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed | Akın ZENGİN |
Görüntüle | ||
6 | RİSÂLE-İ VAHDET-İ VÜCÛD (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
7 | RİSÂLE-İ HIZRİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
8 | RİSÂLE-İ EŞRÂTU’S-S‘AT (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
9 | RİSÂLE-İ ARŞİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
10 | RİSALE-İ TEVHÎD (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Öğretmen TALAT OLGUN |
Görüntüle | ||
11 | RİSÂLE Fİ-DEVERÂN-I SÛFİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
12 | ŞERH-İ ESMÂU’L-HÜSNÂ (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Diğer Ezrail Karakurt |
Görüntüle | ||
13 | ŞERH-İ NUTK-I YÛNUS EMRE (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed | Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK |
Görüntüle | ||
14 | TESBİ‘-İ KASÎDE-İ BÜR’DE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
15 | ED-DEVRETÜ’L-ARŞİYYE (MISRÎ) | Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed | Dr. Muhammed Ülgen |
Görüntüle | ||
16 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
17 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
18 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
19 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
20 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
21 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
22 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
23 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
24 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
25 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |