MECMÛA-İ KELİMÂT-I KUDSİYYE (MISRÎ)
hatırat/mecmua
Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed (d. 1027/1618- ö. 1105/1694)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Niyâzî-i Mısrî'nin günlük tarzında kendi el yazısıyla kaleme aldığı hatıratı. Eserin bir nüshası Bursa Sultan Orhan Ktp. No 690’da yer almaktadır. Gün gün tutulan ve 116 yapraklı notlardan oluşan söz konusu eserde birtakım ebced hesapları, cifir, şahsî bilgiler, farklı fikirler ve gazel biçiminde yazılmış 20’ye yakın müstakil şiir yer almaktadır (Kavruk 2009: 397). Eser ile ilgili Halil Çeçen tarafından bir yüksek lisans tezi çalışması hazırlanmıştır. Mısrî’nin kendi el yazısıyla yazmış olduğu iki adet mecmua bulunmaktadır. Bunlardan biri Mecmûa-i Kelimât-ı Kudsiyye olarak adlandırılan ve hâtırat mahiyetindeki eser olup, bu eserde genel anlamda sürgün edildiği Limni’de yaşamış olduğu sıkıntılı günlere yer vermiştir (Aşkar 2007: 168).

1072/1662’de Bursa’ya giden ve burada şöhretinin yayılmasından sonra saray tarafından Edirne’ye davet edilen Mısrî’nin, Edirne’ye çağrıldığı ikinci seferinde bazı sözlerinin beğenilmemesi üzerine Rodos’a sürüldüğü, burada 9 ay kalıp, Bursa’ya döndüğü ve birtakım fikirleri sebebiyle de bu kez Limni Adası'na sürüldüğü aktarılır (Kavruk 2009: 397). Söz konusu sürgün hayatında başından geçenlerin ve yaşadığı maceraların eserlerine de yansıdığı sık sık dile getirilen Niyazî-i Mısrî’nin sürgün hayatı, yaklaşık olarak 15 yıl sürmüştür (Kavruk 2009: 397). Dolayısıyla günlük tarzındaki bu mecmua, sanatçının yaşadığı dönemi de yansıtması açısından önemlidir (Kavruk 2009: 398).

Eserin sade bir Türkçe ile yazıldığı aktarılırken Mısrî’nin, kendisine uygulanan işkence ve eziyetleri günlük notlar halinde tutmak gibi bir amacı olduğu, sanat yapma kaygısının bulunmadığı ve bu sebeple eserin konuşma diliyle yazıldığına dikkat çekilir (Çeçen, önsöz: VI.) Eser üzerine Abdulkadir Karahan ve Abdülbaki Gölpınarlı gibi araştırmacılar tarafından hazırlanmış iki makale çalışması bulunmaktadır. Öte yandan söz konusu eser ile ilgili yüksek lisans tezi hazırlayan Halil Çeçen, eserin şekil özelliklerini; “Tek nüshadır. 190 x 138 (170 x 125) 105 + 11= 116 yapraktan oluşmaktadır. Mecmua’nın üst kapağı kopmuş, ilk yaprağın üstünde ters olarak 'Mecmua-i Kelimat-i Kudsiyye-i Hazret-i Mısri, k.s. 1223 Cemade'l-ülâ 22’ kaydı bulunuyor.” ifadeleriyle aktarır (Çeçen: XIII-XIV). Mecmua'da, Mısrî’nin hatıralarının ve günlük hayatından notların dışında Limni Adası'nın sosyal ve idari yapısıyla ilgili malumatlara da yer verilir. (Çeçen önsöz: XIV). Konuşma diline yakın bir dilin kullanıldığı eserde, “Bu âlem derya gibidir, hafif olanı yüzüne alır.”, “Hasmı padişah olanın kapısını kilitlemesi cahilliktir.” gibi atasözü benzeri hikemî ifadeler de kullanılmıştır (Kavruk, 2009: 404). Mecmuada günlük notların haricinde “Biri mükerrer, biri de kendi el yazısıyla olmayan 22 şiiri de vardır (Çeçen, XIV). Yazdığı şiirlerde biraz daha içe dönük ve derûnî bir tavır takınarak tasavvufî konuları işleyen Niyâzî-i Mısrî’de, hayatın değişik yönleriyle sanatına yansıması görülmektedir (Kavruk 2009: 408).

Eserin konusuna bakıldığında; Niyazî-i Mısrî’nin, yaşamının uzun bir döneminde başından geçenleri kaleme aldığı ve “hatırat” olarak değerlendirildiği ve sanatçının, yaklaşık 18 yıllık sürgün hayatının maceralarını, hayata bakışı, kendisine yapılan eziyetleri ve işkenceleri aktardığı bir mecmua olarak ön plana çıkar (Kavruk 2009: 397). Diğer yandan “Bu eserin bir başka özelliği de şairin bazı şiirlerinin hangi ortamlarda, hangi duygu yoğunluğu, hangi düşünce atmosferinde yazıldığını, hangi olayların şiirlerin yazılmasında etkili olduğunu anlamamıza yardımcı olmasıdır” (Kavruk 2009: 397). Mısrî’nin bu hatıratı, yaşadığı dönemi de yansıtması açısından dikkat çekicidir. Çünkü Niyazî-i Mısrî, “[B]u eserinde yaşadıklarını; endişe, korku, şüphe vb. iç dünyasının bütün çalkantılarını, kızgınlıklarını, kırgınlıklarını, hasımlarıyla düşmanlıklarını aksettirmiştir. Sanatçının sürgün boyunca hangi ruhî halleri yaşadığını, etrafına nasıl baktığını ve çevresinde bulunan insanlar tarafından nasıl göründüğünü dikkatlere sunması açısından bu eser önemlidir.” (Kavruk 2009: 398).

Müellifin biyografisi için bk. "Niyâzî-i Mısrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/niyazii-misri

Eserden Örnekler


 

İlâhî-i aga-zâdenün tahmîs-i pârsânundur

1 - cilve-i envâr-ı zâta mazhar u mücellâ bizüz

aç gözün derviş kim dünyâ vu mâ-fîhâ bizüm

2- sûretén insânuz ammâ 'âlem-i kübrâ bizüz

vâris-i 'ilm-i ledünni âdem-i ma'nâ bizüz

3- vâkıf-ı sırr-ı rumuz 'allame'l-esmâ bizüz

4- âsumân-ı 'âlem-i rûmun münevver mâhıyuz

pâdişâh-ı mülk-i ma'nânun temâşâ-gâhıyuz

5- nükte-i esrâr-ı 'aşkun mû be-mû âgâhıyuz

fakr ile fahr eyledük mülk-i feragat şâhıyuz

6- lâübâliyüz egerçi 'ârif ü dânâ bizüz

- sî vu dû hat okuduk bârla cemâlinden 'ayân

üstüvârumuz yeni bildik ümmet-i vustâ bizüz

8 - sırrumuz da cilve-ger oldı rûh-ı cânânumuz

şükür kim ma'lûm idündük derdimüz dermânumuz

9 - hüccet mukadder bizüm her nagme-i efgânumuz

mazhar-ı munlâ-yı rûmuz mesnevî burhânumuz

10 - sâlik-i râh-ı hakîkat vâsıl-ı mevlâ bizüz

11 - tolsa esâr-ı hakîkatla nola dünyâ evi

feyz-i mevlânâ ile keşf oldı sırr-ı mesnevi

12 - âgeh ol ey ârzumend-i nükât-i ma'nevî

bizde sırr-ı muhammed nutk-ı pâk-i mevlevî

13 - mahzen-i genc-i ilâhî sâhibi-i esmâ bizüz

14 - biz ki olduk cân u dilden bende-i âl-i 'abâ

olmazuz dergâh-ı ehl-i beytden hergiz-cüdâ

15 - mazhar-ı ihsân idüp çünkim bizi itdi hüda

bende-i evlâdı-ı ahmed hâk-ı râh-ı mustafâ

16 - mürtezânun çâkeriyüz 'âşık-i zehrâ bizüz (Mısrî, Aktaran Çeçen 1992: 97-98).


 

(2) ikinci cüm'a gün tavanın ikinci kapusını (3) açdum tavanda bekleyenler inüp çıkmaga zahmet çekmesinler diye (4) hemen bolayki tiz halası iderler idi her ah etdükçe hem yüregüm (5) hem yüzüm ve tutaklarım şişmege başladı bunı görmedüm idi (6) bir ay vardır bu derde mübtelâ oldum getdükçe artmadan hâlî degül (7) arkam üzerinde zarıncımasam tiz kurtulsam ne var ey zâlimler sıkıvirün (8) halas olayum size yolı âsân eyledüm tırabzan üstinden (9) nerdübân gibi iner çıkarsız.

 

(10) sebt gecesi kapuyı da açuk kodum zîrâ düşde gördüm (11) deccâl bana câhil dir ben meger echel imişim bir kimsenün ki hasmı anda (12) pâdişâh ola ona kapu kilidlemek cehldür kapuyı çünki va'd (13) etti ki onun sana ihâneti zâhir olıcak tahtını gayrıya virürüm (14) diyü murâdullah tahtınun zevâlına sebeb onı kılmışdur o tahtından (15) geçerse ben de bir deriden niçün geçmem şuncılayın bir köpekden bir deriyle (16) kurtulduguma râzî olurum çıkdum kapuyı gice açuk kodum (Mısrî, Aktaran Çeçen 1992: 108).

Kaynakça


Aşkar, Mustafa. (2007). “Niyazî-i Mısrî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: TDV Yay. 169.

Çeçen, Halil. (1992). Niyazî-i Mısrî’nin Hatıraları (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek lisans tezi.Diyarbakır: Dicle Üniversitesi. 

Kavruk, Hasan. (2010). “Hatıraları Işığında Niyazî-i Mısrî". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 15 (39): 395-409.

Atıf Bilgileri


Aksan, Ömer. "MECMÛA-İ KELİMÂT-I KUDSİYYE (MISRÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mecmua-i-kelimat-i-kudsiyye-misri. [Erişim Tarihi: 19 Eylül 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN-I İLÂHİYÂT (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed Dr. Öğr. Üyesi Murat VANLI
Görüntüle
2 MECMÛA-İ ŞEYH MISRÎ EFENDİ (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed Akın ZENGİN
Görüntüle
3 RİSÂLE-İ ES’İLE VE ECVİBE-İ MUTASAVVIFÂNE (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle
4 TA‘BİRÂTÜ’L-VÂKI‘AT (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Doç. Dr. Mevlüt Gülmez
Görüntüle
5 RİSÂLE-İ HASANEYN (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed Akın ZENGİN
Görüntüle
6 RİSÂLE-İ VAHDET-İ VÜCÛD (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle
7 RİSÂLE-İ HIZRİYYE (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle
8 RİSÂLE-İ EŞRÂTU’S-S‘AT (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/Mehmed Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
9 RİSÂLE-İ ARŞİYYE (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle
10 RİSALE-İ TEVHÎD (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-İ Mısrî, Muhammed/ Mehmed Öğretmen TALAT OLGUN
Görüntüle
11 RİSÂLE Fİ-DEVERÂN-I SÛFİYYE (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle
12 ŞERH-İ ESMÂU’L-HÜSNÂ (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Diğer Ezrail Karakurt
Görüntüle
13 ŞERH-İ NUTK-I YÛNUS EMRE (NİYÂZÎ-İ MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/Mehmed Araş. Gör. Dr. MUHAMMET AKİF TİYEK
Görüntüle
14 TESBİ‘-İ KASÎDE-İ BÜR’DE (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
15 ED-DEVRETÜ’L-ARŞİYYE (MISRÎ) Niyâzî-i Mısrî, Muhammed/ Mehmed Dr. Muhammed Ülgen
Görüntüle
16 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
17 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
18 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
19 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
20 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
21 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
22 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
23 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
24 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
25 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle