Taberî’nin (ö. 923) Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk adlı Arapça genel tarih eserinin Matrakçı Nasûh tarafından yapılan manzum-mensur tercümesi. Matrakçı; nakkaşlık, hattatlık ve silahşorlüğünün yanında tarih alanında verdiği eserlerle temayüz etmiştir (Atasoy 2015: 14-15). Matrakçı’nın Kanûnî Sultan Süleyman’ın (1520-1566) emriyle yazdığı Mecmau’t-Tevârîh adlı tercümesi, Taberî Tarihi’nin muhtasar tercümesini içermekle beraber yapılan tashih, ilâve ve zeyillerle Osmanlı dönemini de ihtiva edecek şekilde düzenlenmiştir (Saraç 2016: 1090). Eser bu haliyle tercüme olmaktan çıkmış ve ilaveli tercüme-zeyl şeklinde yeni bir mahiyet kazanmıştır (Yurdaydın 1965: 23-48, Babinger 1992: 74-75).

Eserin yazma halde bulunan üç cildi günümüze ulaşmıştır: Avusturya Milli Kütüphanesi’nde bulunan eserin birinci cildi, (Viyana Nationalbibliothek, Cod. Mixt. nu. 999, 1187) yaratılıştan başlamakta ve Hz. Süleyman’ın vefatına kadarki tarihi olayları anlatmaktadır. Paris’te bulunan ikinci cildi (Fransa Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, nu. 50.), İran’da hüküm süren Keyânîler’in Hükümdarı Keykubad döneminden, Sâsânî Kisra’sı Nûşîrevân (531-579) zamanına kadarki hadiselere ayrılmıştır. İstanbul’da bulunan üçüncü cildi (Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Fatih Koleksiyonu, nu. 4278) ise Hz. Muhammed’in doğumundan başlamakta Ertuğrul Gazi (ö.1282) devrinde Karacahisar’ın ele geçirilmesine kadarki dönemde vuku bulan hadislerle son bulmaktadır.

Eserin müstakil olarak dördüncü cildi günümüze ulaşmamakla beraber Osmanlı dönemini anlatan müstakil bir cildin olabileceği de araştırmacılar tarafından ifade edilmektedir (Yurdaydın 2003: 144, Erkan 2011: 186). Nitekim bu ihtimal; Matrakçı’nın Târîh-i Sultân Bâyezid ve Sultân Selîm, Süleymannâme, Mecmû-ı Menâzil, Fetihnâme-i Karaboğdan, Târîh-i Feth-i Şikloş gibi telifatının aslında Mecmau’t-Tevârîh’e ait son cildin parçaları şeklinde yazılmış olma ihtimalini akla getirmektedir. Matrakçı’nın bu eseri, İslam tarih yazıcılığının en önemli kaynaklarından olan Taberî Tarihi’nin tercümesini içermesinin yanında, üçüncü cildinde Türkler’in kökenine, Gazneliler’e, Büyük Selçuklular’a, Anadolu Selçukluları’na, Osmanlı Beyliği’nin ortaya çıkışına ve Ertuğrul Gazi zamanında Karacahisar’ın ele geçirilmesine dair konular hakkında anekdotlar nakletmesi açısından önem taşır. Ayrıca Matrakçı eserini, Rüstem Paşa’nın (ö.1561) emriyle Câmiu’t-Tevârîh adıyla üç cilt olarak ihtisar ederek daha sade bir üslupla kaleme almış ve ona ithaf etmiştir (İnan 2021: 16-17). 

Yazarın biyografisi için bk. “Nasûh, Matrakçı (Matrakî) Nasûh”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nasuh-matrakci-matraki-nasuh