İran’da Safevî Devleti hükümdarı Şâh I. Abbâs (ö. 1629)’ın kitâbdârlığı görevini yürütmüş, aynı zamanda ressam ve şairliğiyle tanınan, Sâdıkî mahlasıyla Farsça ve farklı Türk lehçelerinde manzum örnekler vermiş Sâdık Bey Afşar’ın Doğu Türkçesiyle (Çağatayca) kaleme aldığı şair tezkiresi. Eserin tam olarak hangi tarihte yazıldığı bilinmemektedir. Mukaddimedeki ifadelerden Sâdıkî’nin, külliyâtını oluşturmadan önce eserlerini tamamladığı, tezkirenin de külliyatın başında verilen 1010/1602 tarihinden önce yazıldığı anlaşılmaktadır (Çınarcı 2014: 37). Bu eser, Şâh II. İsmail (ö. 1577) devrinden yazıldığı dönemin sonuna kadar yaşamış Safevî, Osmanlı, Özbek ve Babürlü şairlerinin tercüme-i hâlleri ve onlardan alınan manzum örnekleri içermekte olup, Alî Şîr Nevâyî’nin ünlü eseri Mecâlisü’n-Nefâyis'in ardından yazılmış olan ikinci Çağatayca tezkire olma özelliğini de taşımaktadır.

Arapçada “Seçkin kimselerin toplandığı yer” anlamına gelen Mecma'ü’l-Havâs adlı şuara tezkiresi, 1 mukaddime, 8 bölüm ve 1 hâtimeden ibaret olup, bölümlere Mecâlisü’n-Nefâyis’ten farklı olarak “meclis” yerine “mecma'” adı verilmiştir. Eserin birinci mecma'ı, dönemin sultan şairlerini, ikinci mecma' şehzâdeleri, üçüncü mecma' saltanat soyuna mensup Türk devlet adamlarını, dördüncü mecma' devlet erkânından İranlı şairleri, beşinci mecma' Türk ve İran kökenli, devlet erkânından kişilerin çocuklarını, altıncı mecma' toplumun ileri gelen saygıdeğer şairlerini, yedinci mecma' çeşitli Türk devlet ve boylarına mensup şairleri, sekizinci ve son mecma‘ ise Sâdıki’nin çağdaşı olan İranlı şairleri tanıtmaktadır (Kuşoğlu 2016: 11-12).

Toplam 11 nüshası bulunan Mecma’ü’l-Havâs, ilk olarak 1327/1948 yılında Tebriz Üniversitesi öğretim üyelerinden Dr. Abdurresûl Hayyâmpûr tarafından yayınlanmıştır. Eserdeki Türkçe şiir örnekleri tercüme edilmemiş, yalnızca Çağatayca tercüme-i hâller Fars diline aktarılmıştır. Bu neşirde, edisyon kritik çalışmasına tabi tutulmak üzere, yazmanın o zaman için varlığından haberdar olunan 3 nüshası: İstanbul Üniversitesi T 4085, İstanbul Üniversitesi T 4097 ve Nuruosmaniye Kütüphanesi 3720 incelenmiştir. (Hayyâmpûr 1327/1948). Mecma'ü’l-Havâs’ın ikinci tercümesi Azerbaycanlı filolog Ekrem Bağırov’un Bakü’de neşrettiği kitaptır. Bu çalışmada, Tebriz Millî Kütüphanesindeki külliyat nüshası (Külliyât-ı Sâdıkî-i Afşâr) esas alınmış, söz konusu nüsha Hayyâmpûr’un Tebriz’de yayınlanan kitabı ile karşılaştırılarak mukayeseli metin olarak okuyucuya sunulmuştur. Müellif tarafından eserin sadece tercüme-i hâl kısımları Azerbaycan Türkçesine çevrilmiş, Türkçe ve Farsça şiir örnekleri ise yalnızca Azerbaycan-Latin alfabesine aktarılmıştır. (Bağırov 2008). Tezkirenin üçüncü neşri ise Mehmet Oğuzhan Kuşoğlu’nun çalışmasıdır. Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmada yazar, esere ait yazmalardan 8 tanesini karşılaştırarak tenkitli metin oluşturmuş, ayrıca esas alınan İstanbul Üniversitesi T 4085 nüshasının tamamını Türkiye Türkçesine tercüme etmiştir. İlâveten, Mecmaü'l-Havâs’ın dil ve imlâ özellikleri de kapsamlı olarak incelenmiş ve eserin sözlüklü dizini hazırlanmıştır (Kuşoğlu 2016).

Yazarın biyografisi için bk. "Sâdıkî-i Kitâbdâr". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sadikii-kitabdar