MECELE'NİN BAZI MEVADDINA DÂİR İNTİKADNÂME (ÂRİF HİKMET)
mensur hukuk kitabı
Hikmet, Hersekli Ârif Hikmet Bey (d. 1255/1839 - ö. 1320/1903)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Hersekli Arif Hikmet Bey (1839-1903) eseri. Yazar, 46 yıl boyunca Osmanlı Devleti adliye teşkilatında zabıt katipliğinden yüksek mahkeme başkanlığında kadar çeşitli görevlerde bulunmuş bir hukuk adamıdır. Arif Hikmet Bey, bir hukuk insanı olarak  Mecelle'nin uygulanmasında ortaya çıkan aksaklıkları bizzat müşahade etmiş, Mecelle öncesine dair tecrübesi de her iki dönem arasında, yani Mecelle öncesi ve sonrası arasında, karşılaştırma yapmasına imkan sağlamıştır. Şahidi olduğu Osmanlı'nın son devrini ve bu devrin hukuka bakış açısını ele alan, tenkit eden ve tavsiyelerde bulunan Hersekli, bu hususları kaleme almayı ahir ömründe adeta bir görev addetmiştir. Yazar şer'i hukuk örfi hukuk ikiliğine karşı çıkmadığı gibi Osmanlı hukukunun modernleşmesini de desteklemektedir. 

Hersekli, Tanzimat döneminden itibaren ortaya çıkan bir dizi kodifikasyon süreci olarak Osmanlı hukukunun modernleşmesini takdir etse de Mecelle'nin daha fonksiyonel kullanımına yönelik ikazları yanında mevcut kanunların tatbikindeki yanlışlıklara işaret etmek için mezkur eseri kaleme aldığını eserin daha giriş kısmında ifade etmiştir. Dolayısıyla esere aslında Osmanlı modernleşmesinin ilmî ve fikrî tenkiti de denilebilir.  Herseklinin itirazı, yargıçların tüm ihtilafları konuyla ilgili özel kanunlar veyahut kurallar varken Mecelle ile çözmeye çalışmalarıdır (Özdinç 2012: 65). Ticaret Kanunu ile Mecelle arasındaki ilişki bu duruma örnek olarak verilebilir. 

Eser, Mecelle'deki ticari hayat düzenleyen hükümlerden senetler mevzuu ile başlayıp tenkitlerle sona erer. Ayrıca emlak, muaddün (kiralık eşya), şirketler hukuku gibi meseleleri Hanefi hukuku ekseninde tartışır. Eserdeki diğer konu başlıkları ise; Senedatça İmtiyaz", Hakimler", "Nizamnâme-i Mezkurun Usul ve Ahkâmı", "Noksan-ı Arz ve Ecri Misil", "İcar" (kira), "Ücret-i Daman" (haksız fiilden dolayı tazminat sorumluluğu), "İstima-i Şuhud" (tanık dinleme), "Bey Bi'l Vefa" (faizsiz kredi sözleşmesi), "Emre Muharrer Senet" ,"Tapu Senedi" ve "Defter-i Hakânî" olarak sayılabilir.

Eserde Arapça ve Farsça kelimelerin çokluğu dikkat çekicidir. Ayrıca yazarın yer yer secili bir dil kullanması, esere edebî bir hüviyet kazandırmıştır.

Mecele'nin Bazı Mevaddına Dair İntikadnâme'nin telif tarihi tam olarak bilinmemektedir. Müellifin ölümüyle birlikte İbnülemin Mahmud Kemal'e tevdi edilen eser, onunda ölümüyle birlikte İstanbul Nadir Eserler Kütüphanesine intikal etmiştir (Akün 2000: 250). 35 varaktan mürekkep olan eser burada T 10471 numarada kayıtlıdır (Özdinç 2012: 52).

Yazarın biyografisi için bk. “Hikmet, Hersekli Ârif Hikmet Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.  http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hikmet-hersekli-arif-hikmet-bey 

Eserden Örnekler


"Hâkimlere layık olan selamet-i vicdândır. Her halde kasd u niyet doğru olmalıdır. Bilâ-ivaz u garaz emr-i tatbikte bir hata vuku bulacak olsa ona bakılmaz kasd u niyetine nazar olunur. Ama kasd u niyet umûr-ı batınıyyeden olmağla istidlâlen anlaşılabileceğinden hakimlerin ef'âl-i zâhiresi teftiş edilmek lazım gelir. Zira zâhir bâtının unvanıdır. Daima ef'âl-i zahire-faillerin mahiyetini gösterir. Mesela irtikab ile fısk ile müştehir bulunanların âdil ve sâlih olmadığına hükmedilir. Ef'âl-i zahire delaletiyle mürtekib ve fasık olanlarda sefvet-i kasd ve hulus-i niyet tasavvur olunamaz. 

Kezâlik akvâl dahi kaillerin tercüman-i ahvalidir. Ezcümle ilm ü cehl, sıdk u kizb sözden anlaşılır. Bahs u beyân mütekellimin ne olduğunu bildirir.

Gerek ef'al ve gerek akvâl-umûr-ı batınıyyede medar-ı istidlâl hariçteki şöhret  ü şüyu tevatür derecesine vasıl olunca tasdikten başka ne denilir. Fi'l-hakika ifk u iftira kesiru'l-vuku ise de azubet kabilindendir. Her ne vakit olsa ondan teberri mümkündür ortadan kaldırılabilir. Ama şöhret ü şüyu-elsine-i enamda takarrür etmiş olmağla ortadan kaldırılamaz - mütevatirin hilafına beyyine kabul olunamaz." (Özdinç 2012: 101-102).

 

Kaynakça


Akün, Ömer Faruk (2000). "İbnülemin Mahmud Kemal". İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: TDV Yay. 249- 262. 

Aksoy, Hasan (1998). "Hersekli Arif Hikmet Bey". İslam Ansiklopedisi. Cilt 17. İstanbul: TDV Yay. 233-235. 

Aksoy, Hasan (1997). “Son Devir Divan Şairlerimizden Hersekli Arif Hikmet Bey”, MÜİFD, (13-15): 295-302.

Efendoğlu Süleyman (2011). "Hersekli Arif Hikmet Edebi Kişiliği ve Dili", Uluslararası Osmanlı'dan Günümüze Bosna-Hersek Sempozyumu (9-11 Haziran 2010), s. 103-117.

Özdinç Rıdvan (2012). Osmanlı Modernleşmesi ve Hersekli Ârif Hikmet, Kitabevi Yay, İstanbul.

Sütçü Tevfik (2010). "Eski Edebiyattan Yeni Edebiyata Geçişin Eşiğinde Önemli Bir İsim: Hersekli Ârif Hikmet ve Divanı", Turkish Studies, 5 (2): 482-525.

Atıf Bilgileri


Arslan, Uğur. "MECELE'NİN BAZI MEVADDINA DÂİR İNTİKADNÂME (ÂRİF HİKMET)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mecele-nin-bazi-mevaddina-dair-intikadname-arif-hikmet. [Erişim Tarihi: 02 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (HİKMET) Hikmet, Hersekli Ârif Hikmet Bey Öğretmen Emre Şengül
Görüntüle
2 LEVÂYİHÜ’L-HİKEM (HERSEKLİ ÂRİF HİKMET BEY) Hersekli Ârif Hikmet Bey Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
3 LEVÂMİ’Ü’L-EFKÂR (HİKMET) Hikmet, Hersekli Ârif Hikmet Bey Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
4 SEVÂNİHÜ’L-BEYÂN (HİKMET) Hikmet, Hersekli Ârif Hikmet Bey Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
5 MİSBÂHÜ’L-ÎZÂH (HERSEKLİ ÂRİF HİKMET BEY) Hikmet, Hersekli Ârif Hikmet Bey Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
6 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
7 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
8 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
9 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
10 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
11 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
12 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
13 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
14 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
15 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle