- Yazar Biyografisi (TEİS)
Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî - Madde Yazarı: Doç. Dr. Mehmet Ünal
- Eser Yazılış Tarihi:1189
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Tekke Edebiyatı
- Dönemi:18. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:08/11/2021
MEBDE VE MEAD
tasavvufi risaleYetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî(d. 1090/1679 - ö. 1159/1746)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Bayrâmî-Melâmî ve Nakşîbendî tarîkatlerine intisap eden La’lîzâde Abdülbâkî’nin “Varlığın nasıl başladığı ve sonunun neye varacağı” ile ilgili meseleler hakkında bilgi veren eserinin adıdır.
Sözlükte “başlamak, meydana gelmek; bir işi başlatmak, icat etmek” anlamında bed’ ve “geri dönmek; yeniden yapmak, bir işe ikinci defa başlamak” manasında avd (avdet) köklerinden türeyen mebde’ ve meâd zaman ismi olup “başlangıç ve yeniden dönüş zamanı” (Özervarlı 2003: 211) demektir. Terim olarak; başlangıç ve sonuç, dünyâ ve âhiret; mahlûkların (yaratılmışların) nereden ve nasıl vücûda geldiği, onları kimin yarattığı, yaratılış hikmetleri, sonunda ne olacakları ve ölümden sonraki hâlleri demektir (Fîrûzâbâd 1304: 1223).
Laʻlîzâde Abdülbâkî’nin Mebde ve Mead adlı eserinin tespit edilebilen; Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, nr. 2366; Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, nr. 2456; Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, nr. 2466; Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, nr. 2471; Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, nr. 2562; Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi, nr. 231; Süleymaniye Kütüphanesi, Mihrişah Sultan, nr. 205; Süleymaniye Kütüphanesi, Nafız Paşa, nr. 446; Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, nr. 302; Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, nr. 636; Râgıp Paşa Kütüphanesi, nr. 653; Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî, nr. 1332; Milli Kütüphane, nr. A003534-01 numaralarında olmak üzere on üç yazma nüshası vardır. (Çakmaktaş 2016: 1775). Ayrıca, eser üzerinde bir yüksek lisans tezi de hazırlanmıştır (Çakmaktaş 2010).
La’lîzâde Abdülbâkî eserinde birçok tasavvufî kavram ve meseleye değinmiş ve bunlar hakkında kendi görüşlerinin ve tasavvuf ehlinin de görüşlerine başvurmuştur. Bunlardan; Feridüddin Attar, Firdevsî, İbi Arabî, Sadreddîn Konevî, Mevlânâ, Sarı Abdullah Efendi vb. gibi sûfilerin sözlerinden alıntılar yapmış, ayrıca kendi görüşlerini de eklemeyi ihmal etmemiştir. Eserinde Farsça ve Arapça beyit nakletmiştir. Sûfilerin sözlerini verirken eser adlarını da vermiştir. Yine eserde; kıyâmet, cebr, ihtiyar gibi tasavvuf düşüncesinin meselelerinden olmayan bâzı konuları da tasavvufî bir bakış açısıyla ele almıştır. Varlık görüşü olarak vahdet-i vücûdu benimsemiş, eserinde temâs ettiği meselelerde genellikle vücûd mertebelerine ya da kişinin seyr ü sülûk sırasında katettiği mertebelere atıfta bulunmuştur. Yine eserde, kendi hayatı ve müntesibi olduğu Nakşîbendî tarîkatı ve şeyhleriyle ilgili bilgiler vererek Murâd Buhârî’ye intisâbını da anlatmıştır (La’lîzâde vr. 1-111; Çakmaktaş 2010: 19)
La’lîzâde Abdülbâkî’nin biyografisi için bk. ““Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yetimi-lalizade-abdulbaki
Eserden Örnekler
(2a) Der Mebde’ ve Meâd
İlm-i şerîfe pûşîde olmaya ki insân mürekkebü’l-kuvâ-ı mecmûa-ı kevneyn ve beyne’l-ulviyyât ve’s-süfliyyât berzah-ı câmi’ü’t-tarafeyn vâki’ olup min haysü’l-külli memleket-i insâniyyede umûr-ı selâse vardır ki her birilerinin âlem-i bâtında birer teşahhus ve taayyünleri bulunur. Ol vücûd-ı selâsenin biri zâhir ve ikisi mahfîdir. Ya’nî mahfî olan rûh-ı mücerred ve cisim ile rûhdan müteayyin olan kalbdir ve zâhirî olan bu hey’ât-ı mecmûadır ki sebeb-i kıyâm-ı sûreti dem ve kıyâm-ı dem harâret ve kıyâm-ı harâret te’sîrât-ı ulviyyeden olan hayât iledir.
Pes neş’e-i dünyeviyyede insânın zuhûru hakāyık-ı erbaa ile sâbit olmuştur. Evvelâ hayât-ı bedendir ki hûn ile kāim olup hûn dahi ağdiyyeden husûle gelir ve ebdânın his ve hareketi demden hâsıl olur ve batn-ı mâderden nişîmen-i dünyaya gelince ve dünyâda âhir ömre varınca gıdâ ile perveriş bulup hayvânât-ı sâire ile bu mertebede berâberdir. Ve lâkin bikadri’l-kābiliyyât her nev’ hayvânın meyânında bir tefâvüt vardır ki bu nev’de olan hâssa nev’-i âharda 2b/ yoktur ve bi’set-i enbiyâ ve irşâd-ı kümmel-i asfiyâ ve evliyâ terbiyyet-i insân içindir. Ve hakîkat-i sâniyye kuvvet-i ulviyyenin füyûzudur ki cevârih-i insâniyyeden her bir uzvda müstekar olup insân onun kuvvetiyle ulviyyât ile münâsebet tahsîl eder. Ve hemçünân ulviyyâtdan nüzûl eden saâdet ve şekāvet münâsebet-i mezbûre ile vâki’ olur ve tâli’ dedikleri te’sîrât-ı ulviyye gâh sa’d ve gâh nahs olmak iktizâ eder. Ve te’sîrât-ı mezbûre eğerçi bu âlem-i kevn ve fesâdda mevcûd olan cemî’ eşyâda sâriyedir. (La’lîzâde, Abdülbâkî, Mebde’ ve Mead, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, nr. 636, vr.2a-2b).
Kaynakça
Azamat, Nihat (2003). “La’lîzâde Abdülbâkî”, İslam Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay., 90-92.
Babanzâde, Bağdatlı İsmâil Paşa (1955). Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâi’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, çev. Kilisli Rıfat Bilge, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Çakmaktaş, Büşra (2010). La’lîzâde Abdülbâkî’nin Mebde’ ve Meâd Adlı Eseri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Çakmaktaş, Büşra (2016). La’lîzâde Abdülbâkî’nin Mebde’ ve Meâd İsimli Eserinde Tasavvuf Anlayışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C. 9. S. 42. s. 1473-1483.
el-Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir (1304-1305). el-Okyanusü’l-Basît Fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-muhît (Trc. Âsım Efendi), I-IV, İstanbul 1304-1305.
Gölpınarlı, Abdülbâkî (1931). Melâmîlik ve Melâmîler, İstanbul: Devlet Matbaası.
Işın, Ekrem (1993). “Abdülbâkî La’lîzâde”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, c. I, s. 28
La’lîzâde, Abdülbâkî. Mebde’ ve Mead, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, nr. 636, vr.1-111.
Muslu, Ramazan (2004). Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yay.
Müstakîmzâde, Süleyman Sa’deddîn. Risâle-i Melâmiyye-i Bayrâmiyye, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, İbnü’l-Emin, nr. 3357.
Özervarlı, M. Sait (2003). “Mebde’ ve Mead”. İslam Ansiklopedisi. C. 28. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay., 211-212.
Süreyya, Mehmed (1311). Sicill-i Osmânî, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Şahin, Haşim (2005). “Eyüp’te Bir Melâmî: La’lîzâde Abdülbâkî Efendi”, Târihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu IX, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, s. 224-231
Şahin, Haşim (2005). “Mutasavvıf Bir Osmanlı Bürokratı: Laʻlîzâde Abdülbâkî Efendi”, Türklük Araştırmaları Dergisi 18, s. 99-121.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | SERGÜZEŞT | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 2 | ZEYL-İ MESLEKÜ’L-UŞŞAK | Yetîmî, La'lî-zâde Abdülbâkî | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
| 3 | HEDİYYETÜ'L-MÜŞTÂK | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Doç. Dr. Mehmet Ünal |
Görüntüle | ||
| 4 | TERCÜME-İ RİSÂLE-İ MURÂDİYE | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 5 | GIDÂ-YI RUH | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 6 | RİSALE-İ ÜNSİYE TERCÜMESİ | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 7 | TERCÜME-İ ÎNSÂN-I KÂMİL | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 8 | TERCÜME-İ HAKİKATTİ’L-YAKÎN VE ZÜLFETÜ’T-TEMKÎN | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 9 | MUHTASAR-I SİLSİLETÜ’L-ÂRİFIN | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 10 | TERCÜME-İ KİMYÂ-YI SAÂDET | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 11 | TERCÜME-İ NEMÛD VE BÛD | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 12 | İSTİĞFAR VE MÜNÂCAT | Yetîmî, La'li-zâde Abdülbâkî | Dr. Haluk Enönlü |
Görüntüle | ||
| 13 | KURRETÜ'L-UYÛN | Ra'ûfî, Şeyh Seyyid Ra'ûfî Ahmed Efendi | Öğretmen mehmet cemal öztürk |
Görüntüle | ||
| 14 | VÂRİDÂT (AZÎZ) | Azîz, Azîz Ali Efendi | Araş. Gör. Dr. nesrin aydın satar |
Görüntüle | ||
| 15 | DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT (İBRÂHİM HÂS) | İbrâhim Hâs | Doç. Dr. Hasan Gültekin |
Görüntüle | ||
| 16 | ŞERH-İ EBYÂT-I YÛNUS EMRE (İBRÂHİM HÂS) | İbrâhim Hâs | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
| 17 | DÎVÂN (KAYGULU HALİL EFENDİ) | Kaygulu Halil Efendi | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
| 18 | HÂDİ’L-UŞŞÂK (KAYGULU HALÎL EFENDİ) | Kaygulu Halil Efendi | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
| 19 | TEFSİR-İ BA’Z-I SÜVER-İ KUR’ANİYYE | Abdülhay Celvetî | Doç. Dr. Şükrü Maden |
Görüntüle | ||
| 20 | DÎVÂN (İLÂHİ-NÂME) | Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı | Doç. Dr. abdulkadir erkal |
Görüntüle | ||
| 21 | MA‘RİFETNÂME | Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı | Doç. Dr. Lokman Taşkesenlioğlu |
Görüntüle | ||
| 22 | ‘İRFÂNİYE | Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı | Diğer Emine Güleç |
Görüntüle |