Koniçeli Mûsâ Kâzım Paşa’nın Binâ’ü’l-Ef’âl ve daha çok Binâ diye tanınmış, Arapçadaki fiil kalıplarına dair müellifi bilinmeyen eserin manzum tercümesi. Şairin Külliyât’ı içinde Manzûme-i Mefhûme-i Binâ başlıklı ve dördüncü mesnevisi olan eser, aruzun "fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün"  kalıbı ile yazılmış ve 94 beyittir. “Besmeleyle eyleyip hamd-i hudâvend-i ahad / Kıl Resûl-i ekreme arz-ı salât-ı lâ-yu’ad” beyti ile başlayıp “Hıfz edüp Kâzım okuyan [okudan] ehl-i sedâd / Eylesün bir Fâtihayla rûhumı âbâd u şâd” beyti ile tamamlanan mesnevi, yazmanın 148b-150b yaprakları arasında yer alır.

Şairin tercüme ettiği kaynak metin, Arapçadaki fiil yapı ve bablarından (kalıplar) bahseden, Binâ’ü’l-Ef’âl ve daha çok Binâ diye tanınmış, müellifi ve hangi tarihte yazıldığı kesin olarak bilinmeyen temel bir sarf bilgisi (morfoloji) kitabıdır. Eserde Arapçadaki fiil kalıplarının mâzî ve muzâride gösterdikleri ses, yapı ve mâna değişiklikleri otuz beş babda ele alınmıştır. Bu bablardan altısı sülâsî mücerred, on ikisi sülâsî mezîd, biri rubâî mücerred, altısı dehrace’ye mülhâk olan, üçü rubâî mezîd, beşi tedahrece’ye mülhâk olan ve ikisi de ihranceme’ye mülhâk olan şeklinde sınıflandırılmıştır. Eserde fiil babları sülâsîden südâsîye doğru dildeki işleklik sırası dikkate alınarak tertip edilmiş, sülâsî mücerred hariç tüm bablar mastarlarıyla birlikte verilmiş, ayrıca her kalıbın müteaddî veya lâzım şeklindeki kullanımlarına misallerle işaret edilmiştir. Son olarak kitapta fiiller kök harflerinin sayına ve harflerin çeşidine, dizilişine göre sekizli (el-aksâmü’s-semâniye) ve yedili (el-aksâmü’s-seb‘a) taksime tâbi tutulmuştur. Medreselerde başlangıçta ders kitabı olarak okutulan eserden biri olan kitap, öğretim metodolojisi açısından da oldukça zayıftır.

Eserin ilk iki beyti ve son beyti çıkarıldığında geriye kalan 91 beyitte Binâ adlı kitabın manzum tercümesi mesnevi nazım biçimiyle kaleme almıştır. Şair, ilk iki beyitte besmele, hamdele, salvele, âl ve ashâba övgü ve padişaha du’âdan sonra “Belle ey tâlib otuz beş bâbı hâvîdür binâ” diyerek tercümeye başlamıştır. Kaynak metin Binâ’da tasrîf (fiil çekimi) otuz beş babdır ve kelimeler dört ana bölümde ele alınmıştır. Asıl metin ile tercüme metnin kompozisyonu; altısı (6) sülâsî mücerred 3-19. beyitler arasında; on ikisi (12) sülâsî mezîd (sülâsî üzerine ziyade) 20-48. beyitler arasında; biri (1) rubâî mücerred 49-51. beyitler arasında; altısı (6) dehrace’ye mülhâk (rubâîye mülhak) olan 52-59. beyitler arasında; üçü (3) rubâî mezîd (rubâî mücerrede ziyade) 60-67. beyitler arasında; beşi (5) tedahrece’ye mülhak olan 68-75. beyitler arasında, ikisi (2) ihranceme’ye mülhak olan 76-79. beyitler arasında ve aksâm-ı semâniyye, münhasır olan fiil ve idgâm 80-93. beyitlere karşılık gelecek şekildedir. Şair son beyitte manzumeyi ezberleyip okuyan hakikat ehlinin kendi ruhuna da bir fâtiha göndererek memnun ve mesrur eylemesi temennisiyle nazmını tamamlamıştır.

Arapça dil öğretiminde ana kaynak özelliği gösteren Binâ, Avâmil gibi metinleri nazmeden şair; kelime ezberletmek amacıyla kaleme alınan manzum sözlüklerde olduğu gibi şiirin gücünü kullanarak metinlerin ezberlenmesini kolaylaştırmak düşüncesiyle bu tercümelere giriştiği sonucuna varılabilir. Eserin yeni harfli metni Ramazan Bardakçı (2007)’nın çalışmasında yer almaktadır.

Şairin biyografisi için bk. “Kâzım Paşa, Mûsâ Kâzım, Koniçeli”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kazim-pasa-musa-kazim-koniceli