Gülşehrî’nin 717/1317-1318 yılında yazdığı mesnevi. Türk edebiyatının önde gelen mesnevilerinden Mantıku't-Tayr, kendi zamanına kadar Türk edebiyatında yazılmış üçüncü, Anadolu’da başlayan edebiyatta ikinci mesnevidir. Mantıku't-Tayr yapı olarak Fars edebiyatının önde gelen şairi Ferîdüddîn-i Attâr’ın aynı addaki mesnevisine dayanır. Eser, 186 manzum hikâyeden oluşmaktadır. Gülşehrî de Şeyh Attâr gibi eserinde kuşların yolculuğunu anlatır. Bu yolculukta önder olarak Hüdhüd’ü seçer. Kuşların varacakları bir hedefleri bulunmaktadır. Bu yolculukta Kafdağı’na ulaşmak ve Sîmurg’a kavuşmak gerekir. Bunun için Hüdhüd; otuz kuşun içinden bülbül, papağan, tavus, hüma, kaz, doğan, keklik ve baykuş ile ayrı ayrı görüşür. Bu yolculuk zahmetli ve zor bir yolculuktur, kuşların itirazları vardır. Hüdhüd bunlara ayrı ayrı cevaplar verir ve hepsini yolculuk için ikna eder. Bu kısım, üç bölümden meydana gelen eserin birinci bölümüdür. İkinci bölümde kuşların adı zikredilmeyenlerle birlikte yola çıkmaları ve gayelerine ulaşmaları anlatılır. Fakat kuşların soruları bitmez. Bu bölümde Hüdhüd, kuşlara tahkik, taklit, ilim, adalet, gıybet, yalan, dedikodu ve boş konuşma, arif, şeyh, marifet, fütüvvet, cömertlik, el açıklığı, mürüvvet, günahkârlık, özür, nefis, öfke, vefa, hile, ayyarlık, hırsızlık, ikiyüzlülük, baştan çıkarmaklık, hikmet, peygamberler ile velilerin makamları, şeriat, tarikat ve hakikatte hükümlerin nasıl olduğu, tövbe ve gidecekleri yolun uzaklığı hakkında sorular sorarlar. Bu kısımda Hüdhüd bütün soruları cevaplar ve kuşlar topluluğunu bilgilendirerek dersler verir. Anlattığı İslâmiyet'tir, fakat işlediği konuya göre hikâyeler anlatır. Bu bölümde öğüdün büyük yeri vardır. Hemen her hikâyenin sonunda Gülşehrî’nin kendine verdiği öğütler okuyucuyu da içine alır. Üçüncü bölüm ise vadilerden meydana gelir. Sîmurga ulaşmak için gidilen bu zahmetli ve sıkıntılı yolculukta güçlükleri aşmak gerekir. Bunun için, önceki eziyetli durumlar bir tarafa istek, aşk, marifet, istiğna, tevhid, hayret ve yokluk vadilerinden de geçmek lazımdır. Otuz kuşun güçlükleri Hüdhüd’ün önderliğinde aşması, vardıkları yerin sonunda, hedefin kendileri olduğunu anlamaları ile eser sona erer. Sîmurg, otuz kuş anlamına geldiği gibi Kaf Dağı’nı mekân tutan kuşun da adıdır.

Dinî yönünü ağır basan, öğretici, didaktik ve tasavvufî bir eser olan Mantıku’t-Tayr 4437-8 beyittir. Mesnevinin kuruluş düzeni ve şekli Şeyh Attâr’a aittir. Eser 186 hikâyeden meydana gelmiştir. Bu hikâyelerin hepsi Attâr’ın Mantıku’t-Tayr’ından alınmamıştır. Yani eser aynen tercüme edilmemiş, başka eserlerden de hikâyeler eklenmiştir. Hikâyelerin yedisi Attâr’dan, beşi Celâleddîn-i Rûmî’nin Mesnevî’sinden, altısı Felek-nâme’den tercüme edilmiştir. Ayrıca Nizâmî ve Sa'dî-i Şirâzî’nin eserlerinden, Kâbûs-nâme, Kelile ve Dimne ile başka eserlerden de hikâyeler tercüme edilmiştir. Ancak konusunu başka yerden de alsa Gülşen-nâme yani Mantıku’t-Tayr’daki hikâyelerin çoğu Gülşehrî’ye aittir. Bu açıdan bakınca Mantıku’t-Tayr Türk hikâye edebiyatının başında yer alır. Gülşehrî’nin kendi hikâyelerini bir yana bırakırsak, özellikle Mesnevî’den tercüme ettiği beş hikâye ile Türk edebiyatında öncü konumda bulunduğunu  söylemek mümkündür. Ayrıca söz konusu hikâyelerin şerh edilmesi ile de Mantıku’t-Tayr'ın şerh edebiyatımızın ilk örneği olduğunu belirtmek gerekir. İçindeki hikâyelerin sayısına bakınca Mantıku’t-Tayr’ın bir hikâyeler antolojisi durumunda bulunduğunu, hayvan hikâyeleri açısından ise fabl edebiyatımızın erken dönem örneği olarak dikkat çektiğini vurgulamak gerekir. Ahı Bişr gibi hikâyelerde devrindeki ahiliğin tenkidi yapılmış ve ahilik hakkında da bilgi verilmiştir. Kimi hikâyelerde Fars kahramanları hakkında alaylı ve mübalağalı anlatıma yer alması Mantıku’t-Tayr’ın bir başka yönüdür. Sanatlı bir anlatıma sahip olan Mantıku’t-Tayr’ın bir başka özelliği devrinde kaleme alınan Türkçe eserlere göre Arapça ve Farsça kelimelere daha fazla yer vermesi ve yanı sıra ilk defa Fars kahramanlarına geniş şekilde yer ayırmasıdır.

Mantıku’t-Tayr’ın bilinen altı nüshası vardır. Bunların ikisi İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi’nde Nu. 236 ve Nu. 1360; ikisi Türk Dil Kurumu Kitaplığı’nda Nu. A/120 ve Nu. B/6; biri Süleymaniye Kütüphanesi Fatih, Nu. 2557'de kayıtlıdır. Altıncısı Raif Yelkenci nüshasıdır. Agâh Sırrı Levend’in üzerinde çalıştığı ve tıpkı basımını yayımladığı bu nüsha kaybolmuştur. (Gülşehrî 1957). Bu, Mantıku’t-Tayr’ın en sağlam nüshasıdır. Mantıku’t-Tayr yazmaları içinde Süleymaniye Kütüphanesi Fatih 2557 numarada kayıtlı nüshada başta Şeyh-i Sanan Hikâyesi olmak üzere bazı hikâyelere yer verilmez. Müstensihin bu açıdan keyfi davrandığını belirtmek gerekir.

Mantıku’t-Tayr üzerinde ilk defa doktora çalışması yapan Müjgân Cunbur (1952)'dur. Eserin Fatih nüshası üzerinde Aziz Merhan doktora çalışması yapmış ve metnini neşretmiştir (2003). Son olarak mesnevinin altı nüshasının karşılaştırılması ile ortaya konan ve günümüz Türkçesi ile verilen metni Kırşehir Valiliği tarafından iki cilt halinde yayımlanmıştır (Yavuz 2007).

Şairin biyografisi için bk. "Gülşehrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulsehri