- Yazar Biyografisi (TEİS)
Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî - Madde Yazarı: Araş. Gör. Dr. Enes Ilhan
- Eser Yazılış Tarihi:763/1362
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Maktel-i Hüseyn
- Yayın Tarihi:01/06/2022
MAKTEL-İ HÜSEYN (YÛSUF-I MEDDÂH)
Kerbelâ hadisesiYûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî (d. ? - ö. ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Yûsuf-ı Meddâh'ın Kerbelâ hadisesi üzerine kaleme aldığı manzum telifi. Mesnevi, Ebû Mihnef'in (ö.157/ 773) bu husustaki bir kitabından veya ondan naklen meydana getirilen bir eserden oluşturulmuştur. Maktel-i Hüseyn, Kastamonu'da 763/1362 tarihinde tamamlanmış olup Candar hükümdarı Celâleddîn Şah Bâyezîd (ö. 787/1385)'e sunulmuştur (Çelebioğlu 2018: 55). Eser uzun müddet Kastamonulu Şâzî ve Yûsuf-ı Meddâh'a nispet edilmiş; son yapılan çalışmalarla bu iki ismin aynı kişi olduğu anlaşılmıştır (Özçelik 2008: 60; Kartal 2013: 295).
Yurt içi ve yurt dışında bulunan yazma eser kütüphanelerinde "Maktel-i Hüseyn" adı ile kayıtlı 88 nüsha tespit edilmektedir (Türkiye Yazma Eseler Kurumu Başkanlığı; Karataş 2012: 12). Bazı nüsha kayıtlarında Lâmi'î, Kemterî, Za'ifî vb. bilgiler yer almakla beraber çoğunda müellife dair herhangi bir kaydın bulunmaması Yûsuf-ı Meddâh'ın eserinin toplam nüsha sayısının tespitini güçleştirmektedir. Milli Kütüphane Nu. 06 Mil Yz A 2447, 06 Mil Yz A 5713, 06 Mil Yz A 8797, 06 Mil Yz A 8082, 06 Hk 2967/1, 06 Hk 45; Hacı Bektaş Veli Uygulama ve Araştırma Merkezi Nu. 4, 7; Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Nu. 467; Selim Ağa Kütüphanesi Nu.528; İzzet Koyunoğlu ve Raif Yelkenci nüshaları, eser üzerine hazırlanan akademik çalışmalar ile belirlenen Yûsuf-ı Meddâh'ın müellifi olduğu Maktel-i Hüseyn'in nüshalarıdır (Özçelik 2008: 99; Çelebioğlu 2018: 55; Karataş 2012: 12-13; Ertaylan 1948: 118). Eserin müellif hattı nüshası henüz tespit edilememiştir.
Maktel-i Hüseyn, mesnevi nazım şekli ve "fâilâtün fâilâtün fâilün" aruz kalıbı ile kaleme alınmıştır. Şairin ifadesiyle 3313, Kenan Özçelik'e (2008: 32) göre 2824 beyittir. Eserde 27 gazel yer almaktadır. Tevhid, na't ve dört halifenin medhinden sonra "Âgâz-ı Dâsitân-ı Maktel-i Hüseyn" başlığı ile asıl konuya girilmektedir. Toplamda on meclisten oluşan bu bölümde, Hz. Hüseyin'in Yezid'e karşı gelerek maiyeti ile beraber Kûfe'ye doğru yola çıkması, Kerbelâ mevkiinde Hâricîler tarafından etraflarının sarılması, bir taraftan savaş verilirken diğer taraftan çöl ikliminin çetin şartları ile mücadele edilmesi, Hz. Hüseyin'in şehadeti, esirlerin Şam'a getirilip Yezid'in huzuruna çıkarılması, Yezid ve esirler arasındaki muhaverelerden sonra esirlerin serbest kalması ve tekrar Medine'ye dönüşleri işlenen mevzulardır (Çelebioğlu 2018: 55-57). Sanat kaygısı güdülmeden sade bir dille kaleme alınan eser, Eski Anadolu Türkçesi dil hususiyetlerini muhtevidir. Metinde tarihi hadiselere bağlı kalınmakla beraber yer yer efsanevî unsurlara da temas edilmektedir (Özçelik 2010: 8). Mesnevi, Anadolu'da kaleme alınan ilk Türkçe manzum Maktel-i Hüseyn (Güngör 2003: 456) olması, benzer konulu eserlere kaynaklık etmesi, geniş bir coğrafyada ve uzun bir zaman dilimi içerisinde okunur olması nedeniyle önemlidir (Özçelik 2008: 59; Özçelik 2010: 9).
Maktel-i Hüseyn üzerine Nurcan Öznal Güder (1997) doktora, Kenan Özçelik (2008) ve Saliha Karataş (2012) yüksek lisans tezi hazırlamıştır.
Şairin biyografisi için bk. "Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusufi-meddah-yusufi
Eserden Örnekler
Şi'r
Eytdi ya zeyne'l-beşer tâc-ı cihân
Suya bunaldum katı yâ pehlevân
Bir içim su olsa-dı yâ ibn-i amm
Bu çeriye virmeyeydim ben emân
Atamun kardaşlarumun kanını
Ala-y-ıdum ben bulardan der-zamân
İş kılaydum yalunuz ben bunlara
Tâ kıyâmet söyleneydi dâsitân
Şi'r-i Seyyid
Seyyid eydür ana kim ya pehlevân
Ne kılayım seni iy cân-ı cihân
Nice koyayım ciger-gûşem seni
Hâricîden kurtara ol Müste'ân
Top firâkun odı yakdı cânumı
İy yigitler şâhı iy han-ı cihân
Girme meydâna dahı yâ ibn-i amm
İrmesün sana yavuz göz nâgehân
Döndi Abdullâh eydür yâ emîr
Eyleyiserven olunca dâr-u-gîr
Atamun kardaşlarumun kanını
Komayam alam bulardan cânını
Okudı anı Hüseyn-i nâmudâr
Öpdi kuçdı agladılar zâr u zâr
Seyyidün bir dâne la'li var-ıdı
Anı Abdullâhun agzında kodı
Eytdi seni Tanrıya ısmarladum
Vargıl imdi iy benüm kuzıcagum
Gitdi Abdullâh ol dem aglayu
Ol cemâ'at aglayup zârî kılu
Girdi çün meydâna cevlân gösterür
Na'ra urur at başın tartar durur (Özçelik 2008: 189-190)
Kaynakça
Aksoy, Hasan (2013). “Yûsuf Meddah”. İslâm Ansiklopedisi. C. 44. İstanbul: TDV Yay. 19-20.
Çelebioğlu, Amil (2018). Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Dergah Yay.
Ertaylan, İsmail Hikmet (1946). “Yûsufî-i Meddâh Yeni İki Varaka ve Gülşâh Nüshası -Hâmuşnâme- Dâsitân-ı İblis-i Aleyhi’lla’ne ve Maktel-i Hüseyn”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1 (2): 105-121.
Güngör, Şeyma (2003). "Maktel-i Hüseyin". İslâm Ansiklopedisi. C. 27. İstanbul: TDV Yay. 456-457.
Karataş, Saliha (2012). Kastamonulu Şâzî'nin Maktel-i Hüseyn'i Üzerine Tahlil ve İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.
Kartal, Ahmet (2013). Doğu'nun Uzun Hikâyesi Türk Edebiyatında Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
Özçelik, Kenan (2008). Yûsuf-ı Meddâh ve Maktel-i Hüseyn (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Özçelik, Kenan (2010). “Türk Edebiyatında Yazılmış İlk Maktel-i Hüseyn Kimin Eseridir?”. Çeşitli Yönleriyle Kerbela. C. 2. Sivas. 7-17.
Öznal Güder, Nurcan (1997). Kastamonulu Şâzî, Maktel-i Hüseyn (İnceleme, Metin, Sözlük, Adlar Dizini). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. http://www.yazmalar.gov.tr/pbl/katalog_tarama_sonuc?eseradi=maktel&page=5 [Erişim tarihi: 09.05.2022]
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | VARKA VE GÜLŞÂH (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Prof. Dr. Ayşe YILDIZ |
Görüntüle | ||
2 | HÂMÛŞ-NÂME (YÛSUF-I MEDDÂH ?) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
3 | DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. enes ilhan |
Görüntüle | ||
4 | HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Prof. Dr. Ahmet İÇLİ |
Görüntüle | ||
5 | DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Doç. Dr. Mehmet Akif Gözitok |
Görüntüle | ||
6 | KISSA-İ YÛSUF (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
7 | MUHAMMEDİYE (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
8 | ÂDÂBÜ’T‐TÂLİBÎN (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
9 | REH-NÜMÂ (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
10 | HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD | ? | Dr. Davut Ertem |
Görüntüle | ||
11 | GAZAVÂT-I İMÂM ALÎ İBN EBÎ TÂLİB KERREMA’LLÂHU VECHEHU HİKÂYET-İ YEMÂME / HİKÂYET-İ YEMÂME (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay |
Görüntüle | ||
12 | DER-BEYÂN-I SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ KERREMA’LLÂHU BABA AMR’ÜN NÂN İÇÜN GAVGÂ İTDÜGİDÜR / SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay |
Görüntüle | ||
13 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
14 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
15 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
16 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
17 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
19 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
21 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
22 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |