MAKAME-İ TEVKİFİYE (EBÜZZİYA TEVFİK)
hatıra
Ebüzziya Tevfik (d. 1849-ö. 27 Ocak 1913)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ebüzziya Tevfik’in hayatından bir kesiti anlatan hatıra türündeki eseri. Ebüzziya, tefrikanın başlangıcında yer alan dipnotta layihanın belli kişilere dağıtıldığını ifade ederek  hem eski devrin ahvalini hatırlatmak hem de basın-yayın alanındaki faaliyetini dergi üzerinden geniş bir kitleye ulaştırmak için bu hatırasını Mecmua-i Ebüzziya'da yeniden yayımlamaya karar verdiğini açıklar. Böylece II. Abdülhamid döneminde yazmış olduğu kısa layihayı, İttihat ve Terakki döneminde eklemelerle zenginleştirerek daha detaylı şekilde okuyucuya sunar. Ebüzziya Makame-i Tevkifiye'nin başında Namık Kemal'in “İnsan için maişet-i ictimâiyyenin illet-i gâiyyesi taarruzdan masûn olmaktır.” şeklindeki sözünü kullanarak her türlü şiddet ve baskıdan arınmış özgür bir hayat arzusunu dile getirir ki bu aynı zamanda eserinin de ana düşüncesini belirginleştiren bir giriştir.  

Ebüzziya eserinde 25 Kânûn-ı Evvel 1894 tarihinde polis tarafından gözaltına alınışını anlatır. Eser, Ebüzziya'nın bir öğle yemeği sonrası matbaasının yakınlarında bir polis müdürü tarafından ziyaret edilmesiyle başlar. Evinin, kütüphanesinin polis tarafından aranması, çeşitli evrakının çuvallara doldurulup götürülmesi, nezarethanede kalışı, zabtiye nazırının evine götürülüp bütün evrakının incelenmesi, zabtiye nazırının tutuklanma sebebini anlatması, Ebüzziya'nın kendini savunması ve nazırın ikna edici deliller karşısında Ebüzziya'yı haklı bulması sırasıyla anlatılır. Ebüzziya, eseri boyunca tutuklanma nedenini anlatırken aslında II. Abdülhamid döneminde gazetecilik mesleğinin çok zor koşullarda ifa edildiğini ima eder. Ebüzziya, avukatı Gregor Efendi'nin jurnali yüzünden tevkif edildiğini Zabtiye Nazırı Nazım Paşa'dan öğrenir, avukatının Mısırlı İbrahim Paşa'dan mahkeme kararı üzerine alacağı 770 İngiliz parasından faydalanmak istediği için bu jurnale başvurduğunu anlar. Eserde Ebüzziya'nın kişilik özellikleri, düşünceleri ve dönemi hakkında pek çok bilgi edinilebilir. Tedbirli biri olarak polisin evini aramak istemesi üzerine önce matbaasına gidip kendisinden habersiz matbaasına evrak bırakılma ihtimalini düşünerek kapısını mühürletir. Eserde aynı zamanda Ebüzziya'nın devletin birimlerine ve işleyişine belli bir eleştirel tavrı olduğu anlaşılmaktadır. Polis memurlarının çalışma şeklini ve yetersizliklerini tasvir ederken bu tavrı görmek mümkündür. Yazar sosyal ve siyasi konulara dair düşüncelerini eserde sıkça dile getirir.  "İstirdâd" başlıklı bölümde geçmişe giderek yabancı bir sefirle konuşmasına yer veren Ebüzziya tutuklanmasından dolayı hak, hukuk, kanun kavramları üzerinde düşünür ve bu yabancı sefirin sözlerine atıfta bulunarak medeniyet ve kanunlara uyma arasında güçlü bir ilişki olduğunu belirtir.

Eser, Makame-i Tevkifiye adıyla önce 1311/1894 yılında Matbaa-i Ebüzziya'da 14 sayfalık bir layiha olarak 12 adet basılmış, sonra da 1911 yılında Mecmua-i Ebüzziya dergisinin 109. sayısından 127. sayısına kadar aralıklı olarak 12 sayı yayımlanmıştır. Eserin layiha versiyonu kütüphanelerde bulunamamış, yazarın aile kütüphanesinde bir nüshanın varlığına işaret edilmiştir.

Eserin Mecmua-i Ebüzziya'da yayımlanmış bölümleri Adnan Akgün tarafından Ebüzziyâ Tevfik’in Mecmûa-i Ebüzziyâ’daki Hatıraları adlı yüksek lisans tezinde günümüz alfabesine aktarılmıştır.

Ebüzziya Tevfik’in biyografisi için bkz. "Ebüzziya Tevfik". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ebuzziya-tevfik 

Eserden Örnekler


Her hâdise ân-ı vukûundaki ehemmiyetini aradan bir zaman mürûrunda zâil etmek tabii gibi görünür ise de ben, hikâye edeceğim vak’ayı nefsime taalluku cihetiyle esnâ-yı cereyânındaki hissimle yazdığımı te'mîn ederim.

Efrenci Eylül’ün yirmi beşinci Salı günü idi, o gün mu’tâdım veçhile öğle taâmı için Beyoğlu’na Yanni’nin birahanesine gitmek üzere matbaamdan çıkmış idim, Tünel’in medhaline muvâzi sokağın köşesine takarrübümde gözüme bir lakerda tablası ilişti, her gün yediğimiz alafranga yemeklerden usanmış olmakla beraber, memleketimizin en güzel bir restoranı olan Yanni’ye gitmekten bir türlü kendimi alamam. Çünkü bu restoran bizim gibileri devam ettirecek birçok esbâb-ı intizâm ve nefâseti câmidir. Hatta bundan beş altı sene evvel oraya gitmemekliğim hakkında Ser-kurenâ Hacı Ali Bey vâsıtasıyla bir irâde telakki etmiş ve fakat Galata’dan Beyoğlu’na kadar her gün şedd-i rahl edişime sebep, mücerret gittiğim mahallin izzet-i nefsim tatyîp edebilecek vesâili câmi olmaklığı olduğundan, ne zaman ondan âlâ bir lokanta yapılır ise orasını o zaman terk edeceğim cevabını vererek devamında sebât eylemiş idim. 

Karnım o kadar acıkmamış idi. Fakat öğle vaktinde lokantada bulunmak, her hâlimde i’tiyât ettiğim intizâmdan neş’et ettiği ve bâhusûs ekser ehibbâ ve hele sayfiyede bulunduklarından dolayı gündüzleri Beyoğlu’na inen ricâl ve nisvândan bir hayli küberâ tam vakt-i zuhrda geldiklerinden, lokantanın en civcivli zamanı o zaman ve hele bizim gibi münferiden yemek yemeğe mecbur olanlara göre şikem-perverânenin germi-i tam ile def’-i cûa olan tehalüklerinden da’vet-i iştihâ dâhil-i imkân olduğu için o saatte lokantada isbât-ı vücud, bence bir tabiat-ı sâniyye hükmünü almıştır (Ebüzziya Tevfik 329: 961). 

Kaynakça


Akgün, Adnan (1987). Ebüzziyâ Tevfik’in Mecmûa-i Ebüzziyâ’daki Hatıraları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Ebüzziya Tevfik (22 Şaban 1329/18 Ağustos 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (109): 961-968.

_________ (29 Şaban 1329/25 Ağustos 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (110): 993-1000.

_________ (7 Ramazan 1329/1 Eylül 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (111): 1025-1032.

_________ (14 Ramazan 1329/8 Eylül 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (112): 1057-1064.

_________ (21 Ramazan 1329/15 Eylül 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (113): 1089-1096.

_________ (28 Ramazan 1329/22 Eylül 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (114): 1141-1148.

_________ (4 Zilkade 1329/27 Ekim 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (118): 47-51.

_________ (11 Zilkade 1329/3 Kasım 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (119): 88-92.

_________ (18 Zilkade 1329/10 Kasım 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (120): 118-121.

_________ (2 Zilhicce 1329/24 Kasım 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (122): 173-177.

_________ (9 Zilhicce 1329/1 Aralık 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (123): 220-223.

_________ (7 Muharrem 1330/28 Aralık 1911). "Makame-i Tevkifiye". Mecmua-i Ebüzziya. (127): 345-347.

Gür, Âlim (1990). Ebüzziya Tevfik’in Hayatı, Dil, Edebiyat, Basın, Yayın ve Matbaacılığa Katkıları. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Ergişi, Ayşegül. "MAKAME-İ TEVKİFİYE (EBÜZZİYA TEVFİK)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/makame-i-tevkifiye-ebuzziya-tevfik. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DURÛB-I EMSÂL-İ OSMÂNİYYE (EBUZZİYÂ TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Doç. Dr. Tuğçe Erdal
Görüntüle
2 ECEL-İ KAZÂ (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Öğretmen HAYRUNNİSA GÜRBÜZ
Görüntüle
3 HABÎBE YÂHUT SEMÂHÂT-I AŞK (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziyâ Tevfik Öğretmen HAYRUNNİSA GÜRBÜZ
Görüntüle
4 İMSÂKİYYE-İ NEVÎN (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Araş. Gör. Dr. Cemile Odunkıran
Görüntüle
5 MUHÂTABA (MEHMED NÂZIM) Mehmed Nâzım Diğer ALİ ERBAY
Görüntüle
6 LUGAT-I EBÜZZİYÂ (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Öğr. Üyesi Feyzi Çimen
Görüntüle
7 MUHARRERÂT-I HUSÛSİYYE-İ ÂKİF PAŞA (ÂKİF PAŞA) Âkif Paşa Öğr. Gör. Abdullah Ezik
Görüntüle
8 MÜNTAHABÂT-I TASVÎR-İ EFKÂR (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Ayşegül Ergişi
Görüntüle
9 NÜMÛNE-İ EDEBİYYÂT-I OSMÂNİYYE (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
10 SURÛRÎ-İ MÜVERRİH (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Ayşegül Ergişi
Görüntüle
11 TAZARRU'ÂT-I SİNÂN PAŞA (EBÜZZİYÂ TEVFÎK) Ebüzziyâ Tevfîk, Mehmed Doç. Dr. Muhittin Turan
Görüntüle
12 ÜÇ YÜZLÜ BİR KARI (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Ayşegül Ergişi
Görüntüle
13 NAMIK KEMAL (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik Dr. Öğr. Üyesi YASİN YAVUZ
Görüntüle
14 EZOP (EBÜZZİYA TEVFİK) Ebüzziya Tevfik (1849-1913) Prof. Dr. Süheyla Yüksel
Görüntüle
15 MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
16 SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) Abdülvehhâb, Bolulu Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
17 BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) Ahmed Hamdi, Şirvânî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
18 LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) Ahmed Lütfî Efendi Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
19 LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) Ahmed Vefîk Paşa Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
20 ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Dr. Bihter Gürışık Köksal
Görüntüle
21 BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı Prof. Dr. Mücahit Kaçar
Görüntüle
22 HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
23 SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
24 SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey Doç. Dr. Macit Balık
Görüntüle