Namık Kemal’in, oğlu Ali Ekrem Bolayır tarafından Külliyât-ı Kemal serisi içinde altı cüz olarak yayımlanan eseri. Namık Kemal’le ilgili çalışmalarda ve onun düşüncelerini örneklemede sıkça başvurulan önemli kaynaklar arasındadır.

Eserde yer alan yazıların başlıkları şu şekildedir: Birinci Cüz: Şark Meselesi 1-2-3, Sa’y, Diyojen’den Bir Makale, Hürriyet-i Efkar, Askerlik, Rütbeler, Muhabbet, Yine Girit Meselesi Tazelendi, Yeni Asrımız Politikası Tarihinin Bir Ufacık Fihristi, Matbuat Nizamnamesi. İkinci Cüz: Hasta Adam, Edebiyat Hakkında Bazı Mülahazat, İstikbal, Düello, Memur, Bir Lazıme-i Siyaset, Haddin Var ise Bir Meslek Tut da Onda Devam Et!, Acaba İstanbul’dan Niçin Vergi ve Asker Alınmaz?, Girit Meselesi - Rusya Politikası. Üçüncü Cüz: Ve Şavirhüm Fi’l-Emr, Usûl-i Meşveret Hakkında Mektuplar 1-2-3-4-5-6-7-8. Dördüncü Cüz: İbret, İmtizac-ı Akvam, Terakki, Cehennemde Bir Muhavere, Gelibolu, Vakar-ı Memurîn, Prusya Meselesi, Biz İstemezsek Zelil Olmazdık. Beşinci Cüz: Muahezat-ı Edebiyeyi Havi Bir Mektup, Vatan, Vefa-yı Ahd, İzah-ı Meram, Avrupa Şark’ı Bilmez, Haysiyet. Altıncı Cüz: Ahlak-ı İslamiye, Efkâr-ı Cedide, Müsavat, Teavenu Ale’l-Birr, Usûl-i Tahsilin Islahına Dair, Meslek Fikri, Tiyatro, Iskat-ı Cenin, Nüfus.

Makalât-ı Siyasiyye ve Edebiyye’de; iç ve dış politika, hukuk, anayasa, askerlik, hak ve özgürlükler, demokrasi, devlet yönetimi, aile, kadın, eğitim, edebiyat, dil, tarih, ilerleme, ekonomi gibi pek çok toplumsal ve bireysel konular başta olmak üzere birçok meselenin ele alındığı ve irdelendiği görülür. Namık Kemal’in bu eserdeki “Ve Şavirhüm Fi’l-Emr” adlı yazısı ile sekiz adetten ibaret olan “Usûl-i Meşveret Hakkında Mektuplar” adlı mektup dizisinde anayasal devlet hususunda görüşlerini belirtir. Burada Osmanlı İmparatorluğu’nda meşruti monarşinin tesis edilmesi, millet meclisinin açılması, yargı bağımsızlığının temin edilmesi, kabinenin müşterek sorumluluğu ilkesinin kabul edilmesi gibi pek çok hususta gerekçelendirilmiş önerilere yer verir. Bu yazılarında modernleşme sürecini hazırlayan önemli teklifler sunduğu, bu sürecin o günkü koşullara göre sağlıklı bir zeminde ilerleyebilmesinin olanaklarını da arar. Özellikle anayasal düzen ve meşrutî monarşi hususunda dile getirdiği fikirler, İmparatorluktan Cumhuriyete geçiş sürecinde önemli ölçüde uygulanır.

Şark Meselesi adlı yazı dizisinde Batılı devletlerin gerek din/mezhep meseleleriyle, gerekse Osmanlı devletindeki ayrılıkçı hareketlerle ortaya çıkan “Şark Meselesi”ne müdahalesinin haksız olduğunu izaha çalışmış, Osmanlı Devleti’ne yöneltilen eleştiri ve suçlamaları müdahaleyi meşrulaştırmanın vasıtası olarak görmüştür. Her ne kadar Osmanlı Devleti’nin kötü yönetildiğine ve idarenin değişmesi gerektiğine inanmasına rağmen, Osmanlı Devleti için ileri sürülen iddiaları samimi bulmamış, Batılı devletlerin çifte standart uyguladığını belirtmiştir. Görüşlerindeki haklılığı ispat için sık sık Osmanlı’ya yöneltilen eleştirileri Avrupalı devletlerin emperyal politikalarıyla cevap verme yoluna gitmiştir. Namık Kemal, Mustafa Kemal Atatürk’ü eserleri ve fikirleriyle derinden etkilemiştir. Atatürk, Kolordu ve Ordu Komutanı olarak Doğu Anadolu’da bulunduğu dönemde ise birçok Türk ve yabancı yazarla birlikte Avrupa’daki son gelişmelere ilişkin kitapları okuduğu görülmektedir. XVI. Kolordu Komutanı olarak Silvan-Bitlis yöresinde bulunurken 7 Kasım 25 Aralık 1916 tarihleri arasında okuduğu yedi kitaptan biri de Makalat-ı Siyasiyye ve Edebiyye adlı eserdir.

1327/1911 yılında İstanbul’da yayımlanan eserin ilk dört cüzü Selanik Matbaası’nda, beşinci cüzü Âmedî Matbaası’nda, altıncı cüzü ise Mahmut Bey Matbaası’nda basılmıştır. Eser, Erdoğan Kul tarafından yayımlanmıştır (Kul 2014).

Yazarın biyografisi için bk. “Namık Kemal”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/namik-kemal