Hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi bulunmayan, hatta başka Şem’î’lerle karıştırılan Mustafa Şem’î (Karavelioğlu 2010: 189 vd.) tarafından Genceli Nizâmî’nin Mahzenü’l-Esrâr mesnevisine yazılan şerh. Hayatının tamamını neredeyse şerh yazmaya adayan Şem’î’nin bu şerhi, onun son eseridir. Nizamî’nin Hamse'si, Fars ve Türk edebiyatında büyük ilgi görmüş; Hamse üzerine nazire, tercüme ve cevaplar kaleme alınmıştır. Nizamî’nin hamsesinin ilk mesnevisi olan Mahzenü’l-Esrâr mesnevisinde “tasavvufî incelikler mesnevî tarzında işlenmiş ve asıl olarak insanın ezelî ahdine ihanet etmemesi gereği üzerinde durulmuştur.” (Öztürk 2007: 102). Şem’î bu eserinde başta tasavvuf olmak üzere döneminin pek çok meselesi hakkında tespitlerde bulunmuştur (Öztürk 2010: 504). Şem’î, Mahzenü’l-Esrâr’ı, 1011/1603 yılında Kapı Ağası Gazanfer Ağa adına şerh etmiştir (Behzad 2017: 19).

Şem’î bu eseri niçin şerh ettiğini eserinin “sebeb-i şerh” bölümünde Nizamî’nin eserini överek şöyle açıklar: Mahzenü’l-Esrâr, dünya ehlinin kitaplarının en garibidir. Gönül sahiplerinin yanında makbuldür. İlahi sır ve remizlerle dolu güzel bir kitaptır. İnsanlara hayat bağışlayan rahmani bilgilerle, ikaz edici İlahî öğütlerle doludur. Gönlü manevi olarak besleyen güzel hikâyeleri vardır. İnsanların ebedi hayatı kazanmalarının sebebi olan bu eser, ilahi fesahat ve belagatle doludur (Behzad 2017: 117-118).

Şem’î kendisine gelinceye kadar kimsenin, içinde pek çok garip atasözleri, sayısız duyulmadık ıstılahlar ve remizli sırlarla dolu Mahzenü’l-Esrâr’ı şerh etmediğini ifade ederek her ne kadar çok zor bir eser olsa da, Mevlana’nın Mesnevî’sini Türkçe şerh edip müşkillerini çözümlediği gibi Allah’ın yardımıyla bu kıymetli eseri de şerh edip anlaşılması zor yerlerini açıklayacağını söyler (Behzad 2017:118). Daha sonra bu kitabı, Gazanfer Ağa’nın kendisine gösterdiği iltifat ve iyiliklerinden dolayı, onun adına kaleme aldığını ifade eder (Behzad 2017: 118). Şarih, Mahzenü’l-Esrâr’ın bütün beyitlerini şerh etmiştir. Şem’î; dibace, besmele, tevhid, naat, sebeb-i şerh, Gazanfer Ağa’ya övgü ve dua gibi genel başlıklardan sonra eserin metnini şerh etmeye başlar.

Şem’î, Mahzenü’l-Esrâr’ı şerh ederken, başta Kur’an-ı Kerim, hadis, İslâm ve peygamberler tarihi, evliya menkıbeleri, tasavvufî ve edebi eserlerden Hâfız-ı Şîrâzî Dîvânı, Sadî’nin Bostan ve Gülistan’ı, Mevlana’nın Mesnevî’si, Molla Câmî’nin Subhatü’l-Ebrâr’ı, Feridüddin Attar’ın Mantıku’t-Tayr’ı, Firdevsî’nin Şeh-nâme’si, Mihr ü Müşteri, Enîsü’l-Uşşâk, Cafer Çelebi’nin Heves-nâme’si, Mahmud Şebüsterî’nin Gülşen-i Râz’ı ile Nimetullah Lügatı’nın Türkçe, Farsça, Arapça atasözlerinden ve Zemahşeri’den yararlanmış, bazı şairlerden de isim vermeden örnekler almıştır (Behzad 2017: 56-69).

Yazar, Mahzenü’l-Esrâr’ı şerh ederken Farsça beyti mısra mısra ele alıp önce Türkçeye tercüme etmiş, sonra gerekli gördüğü yerlerde dilbilgisi ile ilgili açıklamalar yapmış, edebi sanat ve terimleri gerektiği kadar örneklerle izah etmiştir. Herkesçe anlaşılabilen beyitleri Türkçeye çevirip kısa notlarla yetinmiştir. Şem’î, şerhinde yeri geldikçe Nizâmî ve onun Mahzenü'l-Esrâr’ı ile ilgili bilgiler vermiş, kimi yerlerde de yaşadığı toplumun aksayan yönlerini eleştirmekten geri durmamıştır (Öztürk 2007: 103).

Mahzenü'l-Esrâr Şerhi üzerine Sara Behzad tarafından doktora tez çalışması yapılmıştır (2017).

Şârihin biyografisi için bk. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semi-mustafa