Âlî'nin III. Murat’ın bir gazelinin şerhini ihtiva eden eseri. Eser, III. Murad’ın birinci mısrası Farsça, ikinci mısrası Arapça olan beş beyitlik mülemma bir gazelinin şerhidir. Müellif, eserin ismini Meâlimü’t-Tevhîd koyduğunu şu şekilde ifade etmektedir:  “...te’lîfine mübâşeref olundı ve nâm-ı sa’îdi Meʿâlimü’t- Tevhîd ism-i sâmîsi ile taʿyîn kılındı”. Bu gazelin şerhi Âlî’nin şu ifadelerine nazaran, “...bu kelâm-ı hüviyyet-nizâmun şerhini fermân iden zat-ı şerîf-ı pâdîşâhînün...”, padişah tarafından kendisine emredilmiştir.

Müellif, bu şerhinde yer yer tasavvufî remizlerden faydalanmış, Arapça kelimelerin iştikaklarından, Farsça kelimelerin muhtelif anlamlarından, bu dillerin gramer kurallarından da yola çıkarak; yalvarıp yakaran, mübalağalı övgü ifadeleri ihtiva eden bir üslup tercih etmiştir. Besmele, hamdele ve salveleden sonra padişah III. Murad’ın övgüsünü yapan ve onun keramet sahibi bir veli olduğunu ifade eden müellif, aynı zamanda “Zıllullâh” (Allah’ın gölgesi) olarak kabul edilen padişahın Abdulkayyûm (bâkî olan Allah’ın kulu), Abdulmecîd (şanı yüce Allah’ın kulu), Abdulmâcid (keremi bol olan Allah’ın kulu), Abdulveli (yarattıklarına nazar edici Allah’ın kulu) ve Abdulvâlî (Bütün âlemleri ve meydana gelen bütün olayları tedbir ve idare eden Allah’ın kulu) isimlerine mazhar düştüğünü belirtmekte ve bunun nedenlerini de izah etmektedir. İkinci beytin şerhinin son kısmında birçok eserinde olduğu gibi padişaha yalvarmakta, azil belasından çektiklerini ifade etmekte ve bir göreve tayin edilmesi durumunda huzur içinde ve gönlü rahat olacağından, bütün divanını şerh edebileceğini de belirtmektedir. Son beytin şerhinde tasavvuftaki “esrâr” konusuyla bağlantı kuran müellif, sırların çeşitlerini de izah ederek eserini bitirmiştir.

Şimdilik tek nüshası bilinen bu risale, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Ty. 3543 numaralı mecmuanın 109b-120a varakları arasındadır. Eser Mehmet Arslan ve İ. Hakkı Aksoyak tarafından yayınlanmıştır (2016). 

Şairin biyografisi için bk. "Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa