Hayrullah Efendi tarafından 1851 yılında hazırlanan tıp lügati. Modern tıbbın geliştiği ve yeni kavramların ortaya çıktığı bir dönemde kaleme alınan eser, çağın tıbbî terminolojik bilgisine duyulan ihtiyaca cevap vermeye çalışmıştır. İlk sayfalarındaki açıklamalara göre Hayrullah Efendi eseri 1839 yılında yazmaya başlamış ve 12 yıllık bir süreçte tamamlamaya muvaffak olmuştur. 575 sayfadan oluşan eser, 6000’den fazla maddeden oluşmaktadır. Hemen hepsi Arapça olan madde başlarının Türkçe karşılıkları ve açıklamaları, Fransızca telaffuzları verilmiştir. Tıbbî terminolojinin yanında fizik, kimya ve botanikle ilgili terimlere de yer verildiği görülen eser ansiklopedi niteliğindedir. Yazar, eseri tıp tahsili yapanlara kolaylık sağlamak amacıyla yazdığını ve bu lügatin devamı olarak Fransızca terim ve sözcükler Türkçe ve Arapça açıklayan ikinci bir lügat daha yazacağını belirtmiştir.

Eserin tek nüshası Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı Kütüphanesinde 581 numara ile kayıtlıdır. Eserde, anlamı açıklanacak kelimeler kırmızı, anlamları ise siyah mürekkeple yazılmıştır. Abdülmecid’e sunulduğu bilinen yazmanın cildi sanatkârane, mihrâbiyesi tezhipli, ince ve güzel bir talik yazılıdır. Eser hakkında Bülent Özaltay ve M. Alpertunga Kara tarafından “19. Yüzyılda Tıp Eğitiminin Türkçeleştirilmesi ve Lugât-ı Tıbbîye” adlı bir çalışma yapılmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Hayrî, Hayrullah Hayrî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayri-hayrullah-hayri-efendi-mdbir