- Yazar Biyografisi (TEİS)
Nimetu’llâh Ahmed b. Kadı Mübârek Er-Rumî - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Serap Karakılıç Akı
- Eser Yazılış Tarihi:1541
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Lügat
- Yayın Tarihi:22/11/2022
LÜGAT-İ Nİ’METULLÂH (Nİ’METULLÂH AHMED)
Farsça-Türkçe SözlükNimetu’llâh Ahmed b. Kadı Mübârek Er-Rumî (d.? – ö. 969/1561)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Nimetu’llâh Ahmed b. Kadı Mübârek Er-Rumî tarafından hazırlanan Farsça-Türkçe sözlük. Eserin yazımı 947/1541 yılında tamamlanmıştır. Yazar, eserin adını kendi adına izafeten Lügat-i Ni‘metu’llâh koyduğunu belirtmiştir. Sözlük, Farsça bir mukaddime ve üç bölümden meydana gelmiştir. Yazar, mukaddimede sözlüğü neden yazdığını şöyle açıklamıştır: “ve sonra ansızın bu biçâre, âciz kulun yani Rumelili Ni’metullâh Ahmed bin Kadı Mübârek’in gönlünden, belki bir kişinin işine yarar diye Farsça sözlüklerden kelimeler derleyip bu biçâreden yadigâr kalacak bir kitap düzenlemek geçti, gerçi bu iş bu cahilin haddi değildir ama ‘tamamı anlaşılmayan şeyin hepsi terk de edilmez’ kuralı gereğince eseri tamamlamaya gayret gösterdim; onunla ilgilenecek keremli kişilerden dileğim bu muhtaç köleyi hayır dua ile anmaları ve ruhunu şad etmeleridir” (İnce 2015: 24-25). Yazar, mukaddimede sözlüğü yazarken yararlandığı kaynaklar ve sözlüğün tertip yöntemine dair bilgiler vermiştir. Uknûm-ı Acem, Kâsımiyye-i Lutfullâh Halîmî (Lügat-i Halîmî), Vesîletü’l-makâsıd ilâ Ahseni’l-merâsıd, Lügat-i Karahisârî (Şâmilü’l-lüga), Sıhâh-ı Acem-i Dîrîne-i Muhtasar, Sıhâh-ı Acem-i Cedîd-i Kebîr yazarın yararlandığını belirttiği kaynaklardır (İnce 2015: 9-10). Yazar, adını anmadığı halde faydalandığı başka kaynaklar olduğunu da belirtmiştir.
Eserin birinci bölümü mastarlara ayrılmış, ikinci bölümde Farsça dilbilgisi kuralları anlatılmış, üçüncü bölümde ise sözlüğün asıl bölümünü oluşturan diğer kelimelere yer verilmiştir. Her harfte kelimeleri ilk harflerin hareke sırası gözetilerek üç ayrı sıralama yapılmış, bazı maddeler tanıklar ile açıklanmıştır. Yazar, daha önce yazılan sözlüklerin tertip yöntemlerini incelemiş ve Uknûm-ı Acem’in tertibine uymuş, Lügat-i Halîmî’den de çok büyük oranda yararlanmış, Halîmî'deki bazı maddeleri hiç değiştirmeden kendi sözlüğüne almıştır (İnce 2015: 10). Yazılış tarihi olan 947/1541’e kadar Anadolu sahasında yazılan en kapsamlı Farsça-Türkçe sözlük olan Ni‘metu’llâh Lügati’nde, İnce tarafından kurulan metne göre 16665 madde başı bulunmaktadır (İnce 2015: 10).
Yazma eser kütüphanelerinde pek çok nüshası bulunan eserin tenkitli metni Adnan İnce tarafından yayımlanmıştır (2015).
Eserden Örnekler
Örnek Maddeler
Kâ‘ide-i Hemze-i Meftûha: Hemze-i meftûha ki lisân-ı Tâzîde ya‘nî zebân-ı ‘Arabîde getürürler, istifhâm içündür; ammâ zebân-ı Derîde şu‘arâ-yı Fürs ba‘zı edevât evveline idhâl ederler. Guyyâ anlarun katında harf-i tenbîhdür (İnce 2015: 26).
âbâm: 1. Borc, deyn ma‘nâsına. 2. (Y) Burc: ‘Âmdur, hısârda olsun gökde olsun ki on iki ‘adeddür, ehl-i nücûm katında ma‘lûm ve meşhûrdur
…
tînûs: Harmanda tereke ya‘nî ki Türkîde tınaz derler
tîne: Örümcek ağı
tîv: Tâkat ve bahâdır ve tevânâ ve dânâ ve âkıl
teyvâ: (A) ‘İşve-i mahbûb
tîh: 1. Gügercine benzer bir kuşdur ve ‘Arab’da bir sahrânun adıdur. 2. Sahrâ ve beyâbân ya‘nî tîh. Şol sahrâ ve beyâbân derler ki anda mütehayyir olınur ve ulu ve ululanmak (İnce 2015: 139).
Kaynakça
İnce, Adnan (hzl.) (2015). Ni’metu’llâh Ahmed Lügat-i Ni’metu’llâh. Ankara: TDK Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
2 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
3 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
4 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
5 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
6 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
7 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
9 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
10 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |