Ahmed Lütfî Efendi’nin düzenlemiş olduğu Arapça-Türkçe sözlük. Fîrûzâbâdî’nin, tam adı el-Kâmûsü’l-Muhît ve’l-Kabesü’l-Vasît el-Câmi‘ limâ Zehebe min Lugati’l-Arab Şemâtît olan eseri, Cevherî’nin Tâcü’l-Luga adlı sözlüğüne ilaveler yaparak geliştirdiği Arapçadan Arapçaya bir sözlüktür (Kılıç 2001:287). Eser, Mütercim Ahmed Âsım Efendi tarafından, Kâmûs Tercümesi olarak da bilinen el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît adıyla, yer yer çeşitli düzenleme ve eklemelerle birlikte tercüme edilmiştir (Sütçü 2012:547-548). Ahmed Lutfi Efendi Kâmus Tercümesi’ni 1282/1865 tarihinde yeniden düzenleyerek Lügât-ı Kâmûs olarak neşretmiştir.

Ahmed Lutfi Efendi Lügât-ı Kâmûs’un mukaddimesinde, sözlüğü yeniden düzenleyerek tanzim etmiş olmasını, temel bir nedene bağlı olarak birkaç gerekçeyle açıklar. Bunlardan ilki, yukarıda ifade edilen çalışmaları işaret edecek şekilde, eserin ilk kez telif edilmesinin peşi sıra, üzerinde yapılan bütün çalışmaların aslına bağlı kalınarak Arapça sözlük anlayışı doğrultusunda ana yapısının korunmuş olduğu hususudur. Daha önce eser üzerinde yapılan çalışmalarda Arapça kelimelerin sıralanışı kafiye usulüdür. Bu metotta diziliş, kelime köklerindeki son harfin esas alınmasıyla sağlanır. Sözcükler içerisinde oldukları bâblar ve alfabetik düzen içerisinde sıralanmış oldukları fasıllarda bulunarak ilgili kelimeye ulaşılabilmektedir. Ahmed Lutfi Efendi eseri daha öncekilerin aksine yalnızca alfabe sırasına göre düzenleyerek 28 bâba bölmüş, Arapça dilbilgisine hâkim olmayan kimi âlim ve öğrenciler için de kullanılabilir bir hâle gelmesini amaçlamıştır. Bu yolla da Ahmed Lutfi Efendi, kendi ifadesiyle başta Kur’ân-ı Kerîm ve Arapça üzerine neşredilmiş olan birçok türde ilmî kitapların anlaşılmasında birincil bir kaynak olarak ifade ettiği Kâmûs Tercümesi’nin kullanımını kolaylaştırmak istemiştir (Ahmed Lutfi Efendi 1869:1-2). Sözlüğün dizin yapısının yanı sıra, genel yapısında da bazı değişikliklere gidildiği görülür. Arapça kelimelerin doğru okunuşlarının verilmesi amacıyla madde başlarındaki sözcükler harekelenmiştir. Ayrıca Ahmed Lütfî Efendi’nin Lügât-ı Kâmûs’undaki Arapça maddelerin Türkçe açıklamaları, Ahmed Âsım Efendi’nin Kâmûs Tercümesi’ine göre daha yalın olduğu dikkat çeker (Yavuzarslan 2009: 101).

Lügât-ı Kâmûs’un ilk cüzunu oluşturan “elif” harfi 336, ikinci cüzu olan “be” harfi 68 sayfadır. Bu iki cüzden mürettep olarak hazırlanan birinci cilt İstanbul’da 1865 ve 1869 yıllarında Matbaa-i Âmire’de basılmıştır. Eser A/5227 katalog numarasıyla Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’nde erişime açıktır. Ahmed Lutfi Efendi’nin hazırlamış olduğu eserin diğer ciltleri yayımlanmamıştır. Eserin tamamı, İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi’nde araştırmacı ve ziyaretçilerin erişimine kapalı olarak muhafaza edilmekte, özel izinle erişim sağlanmaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmed Lütfî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-lutfi-efendi