LEYLİ-MECNUN (ANDALIP)
halk hikâyesi
Nurmuhammed Andalıp (d. ?/1710 - ö. ?/1770)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Türkmen klasik edebiyatında Andalıp mahlasıyla bilinen Nurmuhammed Garıp'ın (d. ?/1710 - ö. ?/1770) kaleme aldığı halk hikayesi. 18. yüzyıl Türkmen edebiyatında görülen önemli gelişmelerden biri şairlerin bahşıların repertuvarında bulunan ve sözlü gelenekte uzun yıllardır anlatılagelen aşk ve kahramanlık hikayelerini yazıya geçirmesidir. Nurmuhammed Andalıp bu bakımdan devrin en üretken ismidir. Onun kaleme aldığı hikayelerden biri de Leyli-Mecnun adlı eseridir. Anadolu sahasında halk hikayesi olarak isimlendirilen bu eser Türkmenistan sahasında destan terimi ile karşılanmaktadır. Andalıb Leyli-Mecnun destanını kaleme alırken kendinden önce bu konuda Fuzulî ve Nevayî gibi şairler tarafından yazılan önemli eserleri okuyup bunlardan istifade ettiği gibi, eserini Türkmen yaşamının sosyo-politik durumuyla yakından ilişkilendirmiştir. Eserin muhteviyatında mevcut olan aşk ve sevgi temalarından ayrı olarak Andalıp, erkin (özgürce) sevgi, aşk ve sevgiye olan vefa, insan sevgisi, insanın mertebesini korumak, barış içinde yaşamak gibi konulara da değinmiştir. Şair bu konuları Türkmen halkının millî ve kültürel unsurlarıyla harmanlayarak eserinde başarıyla ele almıştır. Türkmen kültürüne ait unsurları hem Mecnun’un doğumunda hem de köylülerin aileyi tebrik etmeye geldikleri bölümde, Leyli'nin okuldan alınmasıyla ortaya çıkan çatışmalarda, Mecnun’un anne ve babasının oğluna yaptığı nasihatlerde, çöl ve dağ manzarası tasvirlerinde görmek mümkündür. Ayrıca Andalıp, seleflerinden farklı olarak eserini Türkmen folkloru ve yazılı edebiyatında yaygın olan destan türünün olay örgüsü çerçevesinde oluşturmuştur. 

Andalıp'ın Leyli-Mecnun adlı hikayesi el yazmaları ve taş baskıları hesap edildiğinde diğer eserlerine göre en çok neşredilen eseridir. Yedi tane el yazması olan Leyli-Mecnun, taş baskı olarak 1910-1916 yılları arasında dört kez neşredilir. Eser ilk kez Nepes Hocayev tarafından yayımlanarak halkın istifadesine sunulur (1948). Leyli-Mecnun, en son Rahmanberdi Godarov tarafından yayımlanmıştır (2010). Godarov, bu çalışmasında eserin bütün neşirleri ve İlimler Akdemisi Millî El Yazmalar Enstitüsünde bulunan el yazma nüshaları hakkında da geniş  bilgi vermiştir. 

Şairin biyografisi için bk. "Nurmuhammet Andalıp". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nurmuhammet-andalip

Eserden Örnekler


Elkyssa, Seýit Beni Amyry bu sözi tamam kylandan soň, tamam raýat we tabygatlaryna toý berip, hamdy-sena birle meşgul boldy. Emma Kaýs bir ýaşyna ýetdi. Yşk daýasy gelip, suw guýdy we hurşydy-yşk peýkerine tap bere başlady. Kaýs iki ýaş bolanda, bir-iki ülpet birle dilnowazlyk kylar boldy. Elkyssa, muhteser, gün-günden jemaly tarawet tapyp, efsanaýy-halaýyk bola başlady. Her kişi kim, onuň mübärek ýüzüni görse, çün bady-nesim ýüzüne dogaýy-dem salar erdi. Emma Kaýsyň dili çykyp, tekellüm kylarda Hudaýtagala gulply dilini açyp, bu ebýat birle kelamy agaz kylyp, bu muhammesi aýtdy:

Eý Huda, Öz şowkuňa ýar et, aýyrma yşkdan,

Zaty-päkiň hormaty, zat et, aýyrma yşkdan.

Tä ser-u pa peýkerim har et, aýyrma yşkdan,

Gunçaýy-köňlümni efgar et, aýyrma yşkdan,

Derdi-mähnetden ne mukdar et, aýyrma yşkdan.

...

(Godarov 2010: 21).

Kaynakça


Hocayev, Nepes (1948). Nurmuhammet Andalıp, Leyli-Mecnun. Aşkabat: Türkmen Dövlet Neşiryatı.

Mülkamanov, A. vd. (1992). Andalıp Dessanlar. Aşkabat: Türkmenistan

Godarov, Rahmanberdi (2010). Nurmuhammet Andalyp, Leyli-Mejnun. Aşkabat: Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Milli golýazmalar instituty. 

Sağlam, Soner (2014). Nurmuhammet Andalıp. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nurmuhammet-andalip

Atıf Bilgileri


sağlam, soner. "LEYLİ-MECNUN (ANDALIP)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/leyli-mecnun-andalip. [Erişim Tarihi: 17 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 YUSUP-ZÜLEYHA (ANDALIP) Nurmuhammed Andalıp Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
2 BABA RÖVŞEN Nurmuhammet Andalıp Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
3 ZEYNELARAP Nurmuhammed Andalıp Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
4 OĞUZ-NÂME / OGUZNAMA Nurmuhammed Andalıp Dr. Emrah Yılmaz
Görüntüle
5 RİSÂLE-İ NESÎMÎ (ANDALIP) Nurmuhammet Andalıp Dr. Emrah Yılmaz
Görüntüle
6 VAGZ-I AZAD AZADI, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
7 BEHİŞTNAMA Azadı, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
8 HEKAYAT (AZADI) AZADI, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
9 BEŞ NAMAZ Azadı, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
10 DÎVÂN (ARŞÎ) Arşî, Hoca Cahân (Yakup) Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
11 DÎVÂN (GAYIBI) Gayıbı, Mahmut Doç. Dr. soner sağlam
Görüntüle
12 KÜLLİYÂT-I MESNEVÎ-Yİ HARÂBÂTΠ Harâbâtî, Muhemmed Binni Abdulla Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
13 MANTIKU'T-TAYR (HOTENÎ) Hotenî, İbrahim Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
14 TEZKİRE-İ ARSLANHAN Kâsımî Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
15 DÎVÂN (MEHZÛN) Mehzûn, İsmail Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle