Hamdullâh Hamdî'nin kaleme aldığı mesnevi. Hamdî’nin eseri, Anadolu sahasında, Edirneli Şâhidî’nin Leylâ vü Mecnûn'undan sonra bu hikâyenin müstakil olarak ele alındığı Türkçe ikinci mesnevidir. Hamdî, hikâyeyi kurgularken Nizâmî’nin versiyonu başta olmak üzere Hâtifî’den, biraz da Câmî’den yararlanmış ve bu üç şairin mahlasını metinde zikretmiştir.

Hamdî, mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün vezni ile kaleme aldığı Leylâ vü Mecnûn mesnevisini 905/1499-1500 tarihinde tamamlamıştır. Neşre esas alınan nüshada mesnevi kısmı 3843 beyit, kaside 29 beyit, Arapça bir iktibas ile gazeller ise 80 beyit olmak üzere toplam 3959 beyit mevcuttur. Gazellerin biri Leylâ, biri Zeyd tarafından, 14’ü ise Mecnûn tarafından söylenmiştir. Eserine eklediği farklı vezinlerdeki bir kaside ve 16 gazel, anlatıya canlılık katarken bir yandan da okuyucunun, kahramanların iç dünyalarına nüfuz etmesine imkân sunmaktadır. İkisi manzum kısımda, biri de fasıl başlığında olmak üzere eserin/konunun başlığı üç yerde “Mecnûn u Leylâ” olarak zikredilmektedir. Metin, yazıldığı dönemin dil özelliklerini yansıtmaktadır ve atasözleri açısından zengindir. Ayrıca mesnevide cinaslı kullanıma sıkça başvurulduğu ve harflerin simgesel özelliklerinden de istifade edildiği görülür.

Eser, Allah’a hamd ile başlar, münacat, naat, mirac ve Hz. Peygamber’in övgüsü ile devam eder. Daha sonra hikâyeye geçilir. Metinde sebeb-i nazm bölümü veya bir devlet büyüğüne övgü yer almaz. Yer yer konuyla ilgili hikâyelerle süslenen mesneviye Mecnûn’un babası ile girizgâh yapılır. Uzun süren bekleyişten sonra çocuk sahibi olan baba, ona Kays adını verir. Kays, mektepte Leylâ’ya vurulur ve dersten elini eteğini çeker. Leylâ da ona vurulmuştur. Dile düşerler. Leylâ artık okula gitmeyecektir. Bu durum Kays’ın delirmesine sebep olur, kendini çöle vurur. Kabile uluları Leylâ’yı Mecnûn’a istemeye karar verirler. Leylâ’nın evine gidilir; fakat Leylâ’nın babası evliliğe rıza göstermez. Mecnûn da üst baş paralayarak çölde gezmeye, şiirler söylemeye başlar. Bu esnada İbnü’s-Selâm adında biri Leylâ’ya talip olur. Bunlar olurken Nevfel adlı yiğit, Mecnûn’un macerasını öğrenir ve ona destek olmaya karar verir. İkinci muharebede Leylâ’nın kabilesi mağlup olur ve beyleri boyun eğer. Leylâ’nın babası, Nevfel’e başlarından geçenleri anlatır ve kızını Mecnûn’la evlendirmeyeceğini söyler. Bu arada Leylâ’yı gören Nevfel, ona vurulur ve Mecnûn’u öldürtmeye karar verir. Mecnûn’a verilmek üzere hazırlattığı zehirli içkiyi yanlışlıkla kendisi içer ve ölür. İbnü’s-Selâm ile Leylâ’nın nikahları kıyılır. Bir süre sonra İbnü’s-Selâm vefat eder. Zeyd, vefat haberini Mecnûn’a ulaştırır. Sonrasında Leylâ, Mecnûn’u çadırında ağırlar; fakat Mecnûn yine çölün yolunu tutar. Kederlenen Leylâ, ölümün yaklaştığını anlar, annesini çağırarak vasiyetini bildirir. Leylâ’nın vefatından haberdar olan Zeyd, gözyaşı döker ve haberi Mecnûn’a ulaştırır. Mecnûn Leylâ’nın kabrine giderek ağlar, sonunda ruhunu teslim eder. Eser, Hamdî’nin münacatı ve hâtime ile son bulur. Hikâyede hadiseler Mecnûn'un bakış açısıyla anlatılır. Leylâ ile ilgili kısımlar süratle geçilir.

Eserin Bibliotheque Nationale (Turc 334 ve 366, Supplément Turc 391) ve Milli Kütüphane’de (Adnan Ötüken 186, FB 347, A 5675) üçer, Millet Kütüphanesi’nde (Ali Emirî Manzum, 1664 ve 1665) iki, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi (Ayasofya 3901/2), British Library (Or. 1163), Bodleian Kütüphanesi (Or. 51), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi (TY 800), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi (Müteferrik 180), Harvard Arts Museum (1985.212), Avusturya Milli Kütüphanesi (Cod. Mixt. 1308), Rusya İlimler Akademisi-Saint Petersburg Şarkiyat Yazmaları Enstitüsü Kütüphanesi (B 276), Mısır Milli Kütüphanesi (Edeb-i Türkî Talat 118) ve Berlin Devlet Kütüphanesi’nde (Hs.or. 8168) birer olmak üzere toplam 18 nüshası tespit edilmiştir. Mesnevinin, Berlin Devlet Kütüphanesi’nde bulunan nüshası hem telif tarihiyle aynı sene içerisinde istinsah edilmesi hem de müstensihinin Türk hat sanatının öncüsü Şeyh Hamdullâh olması sebebiyle önemlidir.

Leylâ vü Mecnûn’un bu nüshayı esas alan neşri tıpkıbasımıyla birlikte yapılmıştır (Hamdullâh Hamdî 2020). Mesnevi hakkında Gönül Alpay, üç nüshadan hareketle bir mezuniyet tezi (1960), Zülfi Güler ise sekiz nüshadan istifade ederek bir doktora tezi (1982) hazırlamıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Hamdî, Akşemseddîn-zâde Mehmed Hamdullâh, Hamdî Çelebi, Hamdullâh Ahmed Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hamdi-aksemseddinzade-mehmed-hamdullah