- Yazar Biyografisi (TEİS)
Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
- Eser Yazılış Tarihi:889/1484'dan sonra
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:23/12/2021
LEYLÂ VÜ MECNÛN (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ)
âşıkane mesnevîBehiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi (d. 854 /1450 ? - ö. 917, 926 /1511-12, 1520 ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Behiştî’nin çift kahramanlı aşk mesnevisi. Aruzun mef’ûlü mefâ’ilün fe’ûlün kalıbıyla yazılan eserin hangi tarihte yazıldığı net olarak belli değildir. Ancak şairin Molla Câmî’nin 889/1484 yılında kaleme aldığı aynı isimli mesnevisini gördüğünü söylemesinden, eserin bu tarihten sonra kaleme alındığı anlaşılmaktadır. Agah Sırrı Levend de eserin hâtimesinde Behiştî’nin padişah II. Bâyezîd’den uzak oluşunu dile getirmesinden hareketle, onun bu manzumeyi henüz affedilmeden önce yazmış olabileceğini belirtir. Bu iki bilgiden hareketle mesnevinin Behiştî’nin İran’da bulunduğu dönemde, 1484’ten sonraki bir tarihte yazıldığı söylenebilir. Zeynel Abidin Aygün’ün hazırladığı doktora tezine göre eser 1995 beyittir. Sebeb-i telif bölümünde şair, mesnevisini bir benzeri olmayan başarılı bir eser yazmak amacıyla kaleme aldığını söylese de hâtime bölümündeki ifadelerden Behiştî’nin Leylâ vü Mecnûn mesnevisini II. Bâyezîd tarafından bağışlanmak ve ona şükran sunmak için telif ettiği anlaşılmaktadır. Şair kendinden önce Leylâ vü Mecnûn mesnevisi yazan Nizâmî, Câmî ve Hüsrev’in haklarını teslim eder ve onların yolundan gitmenin kendisine kıymet kazandırdığını ifade eder. Behiştî eserinde, Leylâ vü Mecnûn’u Türkçe yazmanın çok zor olduğunu, bunu ilk olarak kendisinin başardığını söylese de Edirneli Şâhidî (1478) ve Alî Şîr Nevâyî’nin (1484) kaleme aldığı Leylâ vü Mecnûn mesnevileri Behiştî’ninkinden öncedir (Aygün 1993: 53, 42-43).
Birden fazla tevhid, münacat, methiye ve fahriye bölümleri içermesi dışında klasik mesnevi tertibine büyük ölçüde uygun olan eserde, Farsça yazılmış yirmi altı başlık bulunur (Aygün 1993: 234). 14-15. yüzyıl mesnevilerinde görülen na'ttan hemen sonra miraciye bölümüne yer verilmesine Behiştî’nin eserinde de rastlanır. Muhtevanın tek bir çizgi etrafında gelişip sonlandığı eserde, Nizâmî’de görülen anlatım arasındaki hikâyeler yoktur. Leylâ ile Mecnûn arasındaki beşerî aşkın ilahi aşka dönüşmesinin tasavvufi mecazlarla anlatıldığı mesnevi, yazıldığı dönemin genel özelliğine uygun olarak anlaşılır bir Türkçeyle yazılmıştır. Halk söyleyişi özelliklerinden de faydalanan Behiştî, manzumesinde deyim ve atasözlerine sıkça yer vermiştir. Zaman zaman Çağatay Türkçesi özellikleri görülmekle beraber (Aksoy 1992: 145) dönemin konuşma ve yazı dilindeki Türkçe sözcüklerle kimi arkaik kelimelerin kullanılması yönüyle eser, dil çalışmaları için kaynak oluşturabilecek niteliktedir (Aygün 1993: 117).
Leylâ vü Mecnûn mesnevisinin bilinen iki nüshası mevcuttur. Bu nüshalardan biri İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 5591 numarada kayıtlıdır. Diğeri ise İngiltere Durham Üniversitesi, Ushaw College Churc Kütüphanesi’ndedir. Ersen Ersoy’un verdiği bilgiye göre (2011: 256-257) İngiltere'de bulunan nüsha, Behiştî’nin Hamse'sini oluşturan diğer mesnevileri de içermektedir. Ancak nüshanın hangi numara ile kütüphanede kayıtlı olduğu bilgisi paylaşılmamıştır. Beş adet de minyatür bulunan Leyla vü Mecnûn mesnevisi söz konusu nüshanın 75-91, 96-105. varakları arasında olup 1865 beyitten müteşekkildir.
İstanbul Üniversitesi'nde bulunan nüsha üzerine bir mezuniyet tezi (İlter 1951) ve bir de doktora tezi (Aygün 1999) yapılmıştır.
Şairin biyografisi için bk. "Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/behisti-bihisti-ahmed-sinan-celebi
Eserden Örnekler
Besten Peder-i Mecnûn Mecnûn-Râ Be-Silsile-i Mezâyih-i Sûd-Mend
Işk evveli gerçi kim safâdur
Gâyetde velî sonı belâdur
Ağızlığı bâde gibi şekker
Derdi velî zehr-i mâre benzer
Zehriyle sirişte olsa tiryâk
Meyl ide mi ana ehl-i idrâk
Ammâ ki zarûrî gelse nâ-çâr
Cebr olur olursa çâre-i kâr
Oldı çü ziyâde ışk-ı Mecnûn
Ahvâli olur anun diger-gûn
Pejmürde olup yanağı verdi
Fâş eyledi anı âh-ı serdi
Hîrî gibi oldı haddi asfer
Çün gonçe-i lâle çeşmi ahmer
Mânend-i benefşe derhem oldı
Şimşâd idi kâmeti ham oldı
Nergisleri gonçe gibi pür-nem
Her subh anâdilile hem-dem
Gönli gibi sünbüli perîşân
Abherleri gibi mest ü hayrân
Çün gördi atası anı rencûr
Ruhsârı mehinde kalmamış nûr
Çün mâh-ı girifte haddi bî-tâb
Çün huşk-ı semen izârı bî-âb
Gül-berg idi kalmamış tarâvet
Nesrîn idi kalmamış letâfet
...
Rıfkile didi kim iy ciğer-bend
Ferzâne vü ehl ü nîk ferzend
Evlâd olur kişiye ekbâd
Allâh ne belâyimiş bu evlâd
Bilsem ne gamıyla oldun efkâr
Bilsem ki ne derd kıldı bî-mâr
Bilsem ki perî mi eyledi rîv
Bilsem ki zarar mı eyledi dîv
İtdi mi zarar dimâğa sevdâ
Oldı mı ziyâde yoksa safrâ
Demden ise fasd edelüm iy mâh
Sıhhat vire şâyed ola Allah
Balgamdanısa ilâcı âsân
Dârûdan iderler ana dermân
Yâ sihr iderise sana sâhir
Bu râz-ı hafîyi eyle zâhir
De bana anun da çâresi var
Derdüni tabîbem eyle izhâr
Çeşmile zebândanısa bu kâr
Te'vîdile ola çâre-i kâr
Ger ışkdanısa işbu hâlet
Ol dahı kolay neden melâlet
Fikr idelüm ana dahı çâre
İrişdüreyin seni nigâre (Aygün 1999: 287-289)
Kaynakça
Aksoy, Hasan (1992). “Bihiştî Ahmed Sinan Çelebi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: TDV Yay. 144-145.
Aygün, Zeynel Abidin (1999). Behiştî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
Ersoy, Ersen (2011). “II. Bayezit Devri Şairlerinden Behiştî’nin Hamsesi”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2): 254-261.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | HAMSE-İ BEHİŞTÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Şener Demirel |
Görüntüle | ||
2 | MİHR Ü MÜŞTERÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Dr. Arzu Polat |
Görüntüle | ||
3 | HEFT PEYKER (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Şener Demirel |
Görüntüle | ||
4 | İSKENDER-NÂME (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
5 | MAHZENÜ'L-ESRÂR (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Doç. Dr. Hasan Kaya Doç. Dr. Hacı İbrahim Demirkazık |
Görüntüle | ||
6 | TÂRÎH-İ OSMÂNÎ / VÂRİDÂT-I SÜBHÂNÎ FÜTÛHÂT-I OSMÂNÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
7 | VİLÂDET-İ RESÛL (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Şener Demirel |
Görüntüle | ||
8 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
9 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
10 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
11 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
14 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
15 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
17 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |