Velet Çelebi İzbudak tarafından inceleme yazısı olarak kaleme alınan çift kahramanlı aşk hikâyesi. Leyla ile Mecnun hikâyesinin Arap, Fars ve klasik Türk edebiyatında ele alınışına dair görüşlerini ifade eden yazar, mukayese kısmına geçmeden önce klasik Türk edebiyatında bulunan tercümelerin hikâyenin gerçekliğinden çok uzaklaşmasını ve Acem şairlerinin de bu iki âşığı birer kahraman ilân edip “Dâsitan-ı Leylâ vü Mecnûn” ismiyle meşhur etmelerini eleştirmiştir. Ebü’l-ferec el-İsfahânî el-Egânî, Dâvûd-i Antâkî Tezyînü’l-Esvâk bi-Tafsîli Eşvâki’l-Uşşâk, Ebû Bekir el-Valîbî’nin sadece Leyla ile Mecnun hakkında derlediği Dîvânü Mecnûn ve Leylâ gibi pek çok eserden övgüyle bahsetmiştir. Acem şairlerinin eserleri söz konusu kitaplarla karşılaştırılacak olsa bir iki düşünce ile isimlerinden başka neredeyse hiçbir benzerlikleri yoktur. Klasik Türk edebiyatında yazılanların tarzı ise tamamen farklıdır. Bu eserler kısmen Acem şairlerinin yazdıklarına benzese de Arap şairlerinin eserleriyle hiçbir ilgileri yoktur.

İzbudak, mukayese kısmında üç farklı edebiyat sahasında yazılan Leyla ile Mecnunlardan bölümler alarak bu hikâyeleri anlam ve söz güzelliği bakımından karşılaştıracağını söylemiş ve böylelikle “Tezyînü’l-Esvâk’a göre”, “el-Egânî’ye göre”, “bir rivayete göre”, “bazı efsane yazarlarına göre” gibi sözlerle hikâyeyi anlatmıştır. Hikâyelerin işlenişine dair eleştiri ve beğenilerini dile getiren yazar, Arap kaynaklarında geçmemesine rağmen Acem ve Türk kaynaklarında Leyla ile Mecnun arasındaki aşkın okulda başladığının anlatılmasını eleştirmiştir. O dönemde düzenli eğitim görülen bir mektep olamayacağını söyleyen yazar, Arapların Cahiliye döneminden itibaren okuyup yazdıklarını ve o dönemin Arap hikâyecilerinin anlattıklarından Leyla ile Mecnun’un kendi kabilelerinin okumuş kimselerinden eğitim aldıklarının anlaşıldığını söylemiştir. Mecnun’un Leyla’ya olan aşkından bahsettiği bir yerde ise Mecnun’un aşkının çok mübalağalı anlatıldığını, onun hiçbir zaman başına kuşlar yuva yapacak kadar kendisinden geçmediğini, olağanüstü bir divane olmadığını ve âlemde onun gibi nice divaneler olduğunu ifade etmiştir. Çalışmasında Fuzûlî, Nizamî ve Mektebî'nin eserine de başvuran yazar söz konusu şairlerin kaleminden çıkan hikâyeyi de beğenip hikâyeyi anlatırken "Bu bölümü en güzel Fuzûlî, Nizâmî, Mektebî anlatır" diyerek şairlerin eserlerinden örnekler verir. İncelemesinin dipnot kısmında da bilgi veren yazar kaynak aldığı esere/eserlere dair açıklamalar yapmış, şiir örnekleri verdiyse bu manzumelerin vezinlerini söylemiş ve üç farklı dilde yazılan eserler arasında ortak, benzer ve farklı bir nokta varsa açıklamıştır.

108 sayfadan oluşan eser 1311/1893-94 yılında yazılmış ve İstanbul’da Âlem Matbaası’nda basılmıştır. Eserin Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphane-Seyfettin Özege Bölümü’nde 0166176 ve 0116058 numaralarıyla kayıtlı iki nüshası vardır.  

Şairin biyografisi ve eserlerinden örnekler için bk. "Velet Çelebi İzbudak". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/izbudak-velet-celebi