Sevdâyî tarafından kaleme alınan mesnevi. Bazıları Farsça olmak üzere 42 konu başlığı bulunan mesnevinin giriş kısmında tevhîd, münacat, naat, sahabe, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin övgüsünden sonra  sonra sebeb-i nazm-ı kitâb başlığıyla sebeb-i telif bölümüne yer verilir. Bu  bölümde arkadaşlarının "Acem"de bulunan bu hikâyeyi Türkçe söylemesini istemeleri üzerine, "Bu Kıssa-i Leylî Birle Mecnûn"u  kaleme aldığını ifade eder. Hikâye, "Âgâz-ı Dâstân-ı Evvel" bölümüyle başlamakta ve 143-1239. beyitler arasında yer almaktadır. Tamamı 1252 beyitten oluşan mesnevi, H. 920, Zilkaʻde evâʼili (18-27 Aralık 1514)'nde tamamlandığı bilgisi mesnevinin hatime kısmında kayıtlıdır. Eserde 4 'ü Leylâ, 3'ü de Mecnun tarafından söylenen 7 gazel ile Mecnûn dilinden söylenen 1 murabba ve mesnevi tarzında söylenmiş iki küçük şiir mesnevi içerisinde kullanılan farklı nazım şekilleridir. 

Şair eserini kaleme alırken Nizâmî’yi ve daha çok Hâtifîʼnin eserine takip etmekle beraber kendinden önceki birçok eserden faydalanarak konuya kendine göre bir tertip vermiş ve ilavelerde bulunmuştur (Levend 1959: 222-223). Eserde olayların derece derece ve planlı bir şekilde geliştirildiği tahkiyede eksik bir nokta bırakılmamaya gayret edildiği görülmektedir. Sevdâyî de Hâtifî gibi beşerî bir aşk macerasını dile getirmiştir (Konu özeti için bk. Fuzûlî'nin Leylâ vü Mecnûn'u) 

Sevdâyîʼnin eserindeki 1252 beyitten 132 beytin kısmen veya tamamen Fuzûlî’nin (ö. 963-1556) Leylâ vü Mecnûn’u ile müşterek olduğu görülmektedir. Fuzûlî’nin bu beyitlerinin esere nasıl katıldığı bilinmemektedir. Eserini 1538’de tamamlayan Sehî’nin vefat ettiğini kaydettiği Sevdâyî’nin kendisinin Fuzûlî’nin 941/1535’de tamamladığı eserinden bu beyitleri alması veya bunun tersinin vuku bulması muhtemel bir durum gibi  görünmemektedir. Fuzûlî’den alınan beyitlerin yarıya yakını, olduğu gibi aktarılırken kalan kısmı üzerinde birtakım tasarruflarda bulunulmuştur. Fuzûlîʼden alınan beyitler Sevdâyîʼnin beyitlerine göre çok daha fazla terkipli olup Sevdâyî’nin beyitleri Fuzûlî’ninkilere kıyasla konuşma diline çok daha yakın ve tabii bir anlatıma sahiptir. Fuzûlî'den alınan beyitlerin Sevdâyî’nin eserinin ahengini ve özgünlüğünü ve tahkiyeyi bozduğu ve bunlar çıkarıldığında tahkiyenin düzeldiği görülmektedir. Alıntı beyitlerin bir çoğu bu durumdadır. Bu müdahale başka birisi tarafından yapılmış olmalıdır. (Bayak 2018: 63-79).

Sevdâyî'nin Leylâ ile Mecnûn'u sade ve anlaşılır bir dil ile yazılmıştır; kullanılan dil, günlük konuşma diline çok yakındır. Eserin ilk üç bölümü olan, tevhîd, münacat ve naat bölümlerinde Arapça ve Farsça kelime ve terkipler, diğer bölümlere göre daha yoğun kullanılmıştır. Konun işlendiği kısımda sadece Türkçe kelimelerden oluşan ve yabancı bir terkibin yer almadığı çok sayıda beyit bulunmaktadır. Eser kolay anlaşılır, açık ve basit bir söyleyişle yazılmış olmakla beraber iptidai ve kuru olmayıp Türkçe söyleyiş ve cümle yapısı sağlamdır. Şairin Türkçeyi etkin bir şekilde kullandığı, bunu yaparken de esere aldığı çok sayıdaki atasözü, deyim ve ifade kalıbından faydalandığı görülmektedir. Bu durum onun, döneminde bu yönüyle öne çıkan Necâti Beyʼin şiir anlayışını benimsediğini göstermekte, tekrarlanan beyit ve mısralar kadar deyim ve kalıp ifadelerdeki tekrarın çokluğu dikkati çekmektedir. Eserde Arapça ve Farsça kökenli kelimeler bulunmakla beraber bunlar eseri ağırlaştırmamakta, metnin dilini sun‘î bir dil hâline getirmemektedir.  Eserde Arapça terkip yok denecek kadar azdır. Farsça terkipler bulunmakla beraber bunlar eserdeki Türkçenin hakimiyetine ve anlatım etkinliğine zarar verecek derecede değildir.

Şairin eserde tahkiye esnasında çeşitli konularda sık sık eğitici-öğretici düşüncelere yer verdiği, bir nevi eğlendirirken öğretmeyi amaçladığı da görülmektedir. Şairin bu tür düşüncelerini sergilediği belli başlı konuların, ahlaki hususlar, aşk, âşık, dünya hayatı, erkek ve kız çocuklarının eğitimleri hakkında oldukları görülmektedir (Bayak 2018: 43-46).

Bilinen tek nüshası Cambridge Üniversitesi kütüphanesinde olan Kıssa-i Leylî Birle Mecnûn’un dil incelemesini konu alan (Şahin 1988) ve metin incelemesini konu alan (Bayak 1987) yüksek lisans çalışmaları yapılmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Sevdâyî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sevdayi