LETAİF-İ RİVAYAT 23 / CANKURTARANLAR (AHMET MİTHAT EFENDİ)
uzun hikâye
Ahmet Mithat Efendi (d. 1844 - ö. 28 Aralık 1912)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ahmet Mithat'ın  üç ayrı kişi tarafından anlatılan iç içe geçmiş üç hikâyeden oluşan bir eseri. Bu üç olayı birleştiren unsur ise Fransızlarda görülen ve anlatıcı tarafından "çançanlık" olarak isimlendirilen bir gelenektir. Çançanlık zengin Fransız ailelerin zaman zaman bir araya gelerek olur olmaz her şey hakkında yaptıkları konuşmalar olarak tanımlanmaktadır. Böyle bir toplantıda iki kişinin karşılıklı olarak iki mübalağalı olay anlatmasıyla asıl hikâye başlar. Birinci anlatıcı kendi başından geçen bir olayı anlatır. Buna göre Sen nehrinde boğulmak üzere olan bir adamı kurtarmıştır ve bu yüzden bir madalyayla ödüllendirilmiştir. Ancak orada bulunan biri, boğulma tehlikesi yaşayan kişiyi tanıdığını, canları sıkıldığı için böyle bir oyuna başvurduklarını söyleyince herkes kahkahalarla güler. İkinci anlatıcı toplantının ev sahibidir. O da içeriden uzun bir tütün çubuğu getirir. Ev sahibi bir gün okyanusun kenarında otururken birdenbire denizin yükseldiğini fark eder. İçeriye doğru kaçmaya çalışırken ayağı kayaların arasına sıkışır ve ayağını oradan bir türlü kurtaramaz. Bir süre sonra sular ağzına, burnuna kadar gelince elinde tuttuğu ve kendisine İstanbul'daki bir arkadaşı tarafından hediye edilen tütün çubuğunu ağzına alarak havaya kaldırır ve öylece hava almaya devam eder. Bir süre sonra cezir başlar ve sular çekilmeye başlar. Böylece adamın hayatı tütün çubuğu sayesinde kurtulur. Üçüncü anlatıcı ise oldukça yaşlı bir adamdır. Gençliğinde yaşadığı bir olayı anlatır. Ailesi genci eğitimi için Paris'e gönderir. Orada bir apartmanda kalır. Genç hayatından memnundur, ancak bir sıkıntısı vardır: Evinin duvarına bitişik evde oturan bir karı koca ile kızları. Bunlar her gün birbirlerine kaba ve küfürlü sözler söyleyerek kavga etmektedirler. Bu üçlünün dışında yine onlar gibi sürekli küfreden bir papağanları vardır. Bir gün genç, bir kızla tanışır ve onunla evlenmeye karar verir. Kız ona ailesiyle tanışmak üzere bir adres verir. Genç ertesi gün eve gider. Kızın tıpkı kendisi gibi oldukça kibar annesi ve babası vardır. Genç onları da tanıyınca artık kızla evlenmeyi kesinlikle kafasına koymuşken birdenbire küfreden bir ses duyar. Başını kaldırır ve bir papağan görür. O zaman bu ailenin sürekli kavga eden komşuları olduğunu anlayarak evden kaçar. Papağan onun cankurtaranı olmuştur. Toplantıda bulunanlar oybirliğiyle son hikâyeyi en güzel cankurtaran hikâyesi olarak seçerler.

Bu hikâyede olaylar anlatılırken merak ve gerilimin canlı tutulduğu görülmektedir. Böylece yazar, "devrin okuyucusunun bir hikâyeden beklediği en önemli unsurun, merak ve gerilimin hikâyeci tarafından nasıl ayarlanabileceğinin bir örneğini vermiş olur." (Gökçek 2001: XXIV).

Bu hikâyenin bir diğer önemli yanı birden fazla anlatıcının eserde yer almış olmasıdır. Başlarından geçen olayları anlatan üç anlatıcı, kahraman anlatıcı olarak I. şahıs anlatımı kullanırken, her şeyi bilen konumundaki yazar anlatıcı ise III. şahıs anlatımı kullanmaktadır. Türk edebiyatında birçok "ilk"in örneğini veren Ahmet Mithat Efendi'nin bu uygulaması da bir yenilik olarak kabul edilmelidir.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmet Mithat Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi

Eserden Örnekler


Su yüksele yüksele dudaklarıma kadar geldi. Artık bir dakika sonra benim de mevtalardan addolunmaklığım lâzım gelmiş idi. Gariptir ki ta bu zamana kadar çubuğumu elimden bırakmamışım. Bereket versin ki bırakmamışım. Zira hiçbir kimseden istimdadım kat’iyen muhal hükmünü almış olduğu şu zamanda meğer imdadıma çubuk yetişecek imiş. Çubuğu çıkarıp her zaman ağzıma aldığım ucunu yine ağzıma aldım. Her zaman lülesine tütün doldurduğum tarafını ise havaya diktim ve işte bu çubuğu bir boru ittihaz ederek çubuğun deliğinden alınabilen hava ile teneffüse başladım ki, o zamana kadar sular dahi ağzımı burnumu örterek yalnız gözlerim dışarıda kalmış idi. Ancak gözlerimi de ben yumarak netice-i hâle gözü kapalı muntazır kalmış idim. Hikâyenin sonlarında herkes çubuktan sarf-ı nazarla asıl sahib-i sergüzeştin hikâyesine nasb-ı sem'-i dikkat etmiş olduğu hâlde şimdi bir mevt-i muhakkaktan kendisini kurtarmaya çubuk tavassut etmiş olduğu anlaşılınca enzar-ı dikkat ve ehemmiyet bir hareket-i vahide ile yine çubuğa mütehavvil oldu.

[...]

-Bu anda benim için düşünecek bir tehlike daha kaldı. Sular başımdan da aşıp kâmilen su altına gömülmüş idim. Fakat yüksele yüksele sular acaba çubuğun irtifa'ını da aşacaklar mı? İşte tehlike bunda kaldığından su altında iken bunu tahmine çalışıyorum, ama bir türlü tahmin edemiyorum. Sahildeki kayalar üzerinde peyda olmuş bulunan işaretlerin irtifa'ı tahminen ne kadar olduğu zihnimde güzelce yerleşmemiş ki, o tahmin üzerine çubuğun tulundan dahi bir tahmin alarak ümit veyahut yeise dair bir hüküm verebileyim. Bir aralık sudan dışarıya elimi çıkarıp salladım. Elimin sudan kurtulup havaya temas eylediğini hissederek mutmain oldum. Fakat bu yoklamayı iki üç defa daha icra edebildikten sonra ondan dahi bir emniyet beşareti alamaz oldum. Zira sular yüksele yüksele artık elimin de havaya temas edemeyeceği dereceyi bulmuşlar idi. (Ahmet Mithat 2001: 776-777)

Kaynakça


Ahmet Mithat Efendi (2001). Letaif-i Rivayat, (hzl. Fazıl Gökçek - Sabahattin Çağın). İstanbul: Çağrı Yayınları.

Gökçek, Fazıl (2001). "Letaif-i Rivayat Hakkında", Letaif-i Rivayat (hzl. Fazıl Gökçek - Sabahattin Çağın). İstanbul: Çağrı Yayınları.

Atıf Bilgileri


Çağın, Sabahattin. "LETAİF-İ RİVAYAT 23 / CANKURTARANLAR (AHMET MİTHAT EFENDİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/letaif-i-rivayat-23-cankurtaranlar-ahmet-mithat-efendi-tees-1990. [Erişim Tarihi: 22 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1  ACÂ'İB-İ ÂLEM (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Prof. Dr. Fazıl Gökçek
Görüntüle
2 AHMED METÎN VE ŞİRZÂD YÂHUD ROMAN İÇİNDE ROMAN (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Prof. Dr. Fazıl Gökçek
Görüntüle
3 ALTIN ÂŞIKLARI (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Dr. Ayşe Sandıkkaya Aşır
Görüntüle
4 ANA-KIZ (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Öğr. Gör. CEMİLE ŞEN
Görüntüle
5  ARNAVUDLAR VE SOLYOTLAR (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Dr. Öğr. Üyesi Halef Nas
Görüntüle
6 LETAİF-İ RİVAYAT 11 / BAHTİYARLIK (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Doç. Dr. Sabahattin Çağın
Görüntüle
7  BELİYYÂT-I MUDHİKE (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Öğretmen Münevver Eroğlu
Görüntüle
8 LETÂİF-İ RİVÂYÂT 24 (BİR ACÎBE-İ SAYDİYYE) (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Diğer Güray Gümüş
Görüntüle
9 LETÂİF-İ RİVÂYÂT 9 (BİR GERÇEK HİKÂYE) (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Diğer Güray Gümüş
Görüntüle
10 BİR TÖVBEKÂR (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Öğr. Gör. CEMİLE ŞEN
Görüntüle
11 CELLÂD (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Dr. Elmas Karakaş
Görüntüle
12 LETÂİF-İ RİVÂYÂT 12 (CİNLİ HAN) (AHMET MİDHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Diğer Güray Gümüş
Görüntüle
13 ÇENGÎ (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Prof. Dr. Fazıl Gökçek
Görüntüle
14 LETAİF-İ RİVAYAT 16 / ÇİFTE İNTİKAM (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Öğr. Gör. Burcu ÇAKIN ERDAĞ
Görüntüle
15 LETAİF-İ RİVAYAT 15 (ÇİNGENE) (AHMET MİTHAT EFENDİ) Ahmet Mithat Efendi Prof. Dr. Fazıl Gökçek
Görüntüle
16 MÎZÂNÜ'L-BELÂGA (ABDURRAHMAN SÜREYYÂ) Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhî-zâde Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
17 SÜNÛHÂT (ABDÜLVEHHÂB) Abdülvehhâb, Bolulu Dr. Öğr. Üyesi Adem Özbek
Görüntüle
18 BELÂGAT-I LİSÂN-I OSMÂNÎ (AHMED HAMDİ) Ahmed Hamdi, Şirvânî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
19 LUGAT-I KÂMÛS (AHMED LÜTFÎ) Ahmed Lütfî Efendi Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
20 LEHCE-İ OSMÂNÎ (AHMET VEFİK PAŞA) Ahmed Vefîk Paşa Diğer Hamza Havuz
Görüntüle
21 ISTILÂHÂT LÜGATİ (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Dr. Bihter Gürışık Köksal
Görüntüle
22 BELÂGAT-I OSMÂNİYYE (CEVDET PAŞA) Cevdet Paşa, Ahmed Cevdet Paşa, Lofçalı Prof. Dr. Mücahit Kaçar
Görüntüle
23 HADÎKATÜ'L-BEYÂN (HACI İBRÂHİM EFENDİ) Hakkı, Hacı İbrâhim Hakkı Efendi Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
24 SEFÎNETÜ’L-İNŞÂ (HÂLET) Hâlet, İbrâhim Hâlet Bey, İstanbullu Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
25 SEVDÂ-YI NİHÂN (HÂLİD) Hâlid, Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb Bey Doç. Dr. Macit Balık
Görüntüle