Anadolu’da kurduğu Ahi Teşkilatıyla adını ve etkisini günümüze taşıyan, kültür, ahlak ve iktisadi bakımdan İslam mirasının oluşumuna önemli katkı sağlayan, kaleme aldığı eserleriyle de İslam’a hizmet eden seçkin bir âlim olan Ahi Evren’in Anadolu Selçuklu Sultanlarından I. Gıyâseddîn Keyhüsrev’e sunması sebebiyle Letâifu’l-Gıyâsiyye diye bilinen iman, amel, ahlaktan oluşan İslamî ilimleri bir bütün olarak ele aldığı eseridir.

    Latîfe kelimesinin çoğulu olan Letâif, insanın manevi yapısındaki ince, güzel ve hoş duyguları ifade eder. Müellif, eseri Konya’da Farsça olarak yazarak I. Gıyâsettin Keyhüsrev’e takdim ettiğinden dolayı esere Letâifu’l-Gıyâsiyye adını verdiğini Selimiye nüshasının unvan sayfasında belirtmiştir. Ahi Evren, Letâifu’l-Gıyâsiyye adlı eserini dört kısım olarak hazırlamış ve bunu da birinci cildin baş tarafında açıkça ifade etmiştir. Eserin tertibinde iman, amel, ahlaktan oluşan İslamî ilimleri bir bütün olarak bir araya getirmeyi amaçladığı söylenebilir. Farsça olarak kaleme alınan eserin içinde ayet-i kerimeler ve Arapça ibareler vardır ve bunlar kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Araştırmaların neticesinde dört cilt olan eserin sadece birinci cildi tespit edilmiştir. Diğer ciltlerine henüz ulaşılamamıştır. Eserle ilgili değerlendirmeler de birinci ciltteki bilgiler ışığında yapılmıştır. Genel olarak akaid ilminin ele alındığı birinci ciltte, akaid konusuyla ilgili farklı başlıklara yer verilmiştir. Bölümlerin alt başlığı makale, makalenin alt başlıklarına da fasıl veya bab, fasılların alt başlıkları ise burhan, vecih, delil, nev‘ gibi farklı isimlerle adlandırılmaktadır. Bunların alt başlıklarına da mukaddime, sıfat, hikmet, menfaat gibi değişik isimler verilmektedir (Bilgili 2018: 84). Eserin Türkiye’de birinci cildinin iki nüshası vardır. Bunlar; Konya Mevlana Müzesi Kütüphanesi 1727 numarada ve 182 varaktır. Diğeri ise; Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi Nr. 233 numarada ve 102 varaktır.

     Eser, klasik tarz olarak bilinen bir usul ile yani besmele, hamdele ve salvele ile başlar. Allah’ı överken sıfatlarının eşsizliğinden, faydalarından bahsedilir. Müellif, ikinci sayfanın son kısmında salvele bölümüne geçer, Burada, zamanın sultanını isim vermeden metheder. Ahi Evren, eserini yazma amacını baş tarafta “dostlara hediye etmek” olarak belirtir. Bunu ifade ederken önce hediyeleşmeyi teşvik eden hadisi şerifin Arapça metnini, ardından da Farsça açıklamalı mealini vererek, dosta hediye verilmesinin gerekliliğinden bahseder ve yılların birikim ve tecrübesini bu kitapta toplayarak dostlarına hediye ettiğini bildirir (Evren 1498: v.1b-2a).

     İçerik bakımından eser; birinci ciltte, İslami ilimlerin temeli olan iman ve şartlarını kapsayan itikad/akaid ilmini vermiştir. İkinci ciltte; İslamî ilimlerin amel kısmını ihtiva eden fıkıh ilmini ele almıştır. Üçüncü ciltte; iman ve amelin bir huy haline gelmesini sağlayacak Ahlak ilmini incelemiştir. Dördüncü cilt, dua ve şartları konularını ihtiva etmektedir. Bu cilt, Selimiye nüshasında “Fıkıh İlmi”, “Fıkıh İlminin Sırları” şeklinde yer almaktadır. Müellif konuların açıklamasına geçmeden Allah’a dua ederek bu kitabın faydalı olmasını, kendisinin de riya ve gösterişten uzak kalmasını dile getirir. Ahi Evren, eserinde ele aldığı konuları ayet ve hadis metinleriyle delillendirerek daha iyi anlaşılmasını sağlamış, bazı konuları açıklarken de Tevrat, Zebur ve İncil’den alıntılar yaparak eserine derinlik kazandırmıştır. Yapılan alıntıların tamamı Arapçadır ve çoğuna da hareke konmuştur. Arapça metinlerin Farsçaya açıklamalı tercümesi yapılmış, anlamı verilmiştir. Eserde müellif, İslamî ilimlere olan bakış açısını aktarmış, konuların sıralanış tertibiyle de Cibril hadisiyle bildirilen ilimleri ve metodu öğretme amacını gütmüştür. Çünkü konu dizini, Cibril hadisle hemen hemen örtüşmektedir. Mesela, Cibril hadisindeki “iman nedir?” sorusunun cevabını, birinci ciltte, “İslam/amel nedir?” sorusunun cevabını, ikinci ciltte, “ihsan/ahlak nedir?” sorusunun cevabını da üçüncü ciltteki işlediği konu ile ile paralellik göstermektedir. Müellif işlediği bu konularla bir bakıma Cibril hadisinde yer alan sorulara cevap amacıyla hazırladığı izlenimini vermektedir (Bilgili 2018: 92).

     Ahi Evren’in biyografisi için bk. “Ahi Evren, Nasıreddin Şeyh Nasıreddin”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahi-evren-nasireddin-seyh-nasireddin