KUTB-NÂME / KISSA-İ CEZÎRE-İ MİDİLLİ (FİRDEVSÎ)
destanî nitelikte manzum tarih
Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî (d. 857/1453 - ö. 922/1517’den sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Uzun Firdevsî’nin kaleme aldığı eser. Şair, 909/1503 yılında tamamladığı Kutb-nâme'yi kutbu'l-aktab (asrın yenileyicisi) olarak gördüğü Sultan II. Bâyezîd’e sunmuştur. Eserin bilinen tek nüshası Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hâlet Efendi kitapları arasında 643 numarada kayıtlıdır. Talik hatla yazılmış olan bu nüsha 13 satırlı 146 yapraktan oluşmaktadır. Yazmanın üzerindeki tezhipli başlıkta bulunan “Kıssa-i Midilli” ifadesinin Firdevsî’ye ait olmadığı, muhtemelen müstensih Muhammed bin Rasûl-i Serâyî’nin eklediği belirtilmektedir (Olgun ve Parmaksızoğlu 2011: XIX). 

Eserde, 17'si giriş bölümünde, diğerleri ana hikâyede olmak üzere toplam  89 ara başlık bulunmaktadır. Destan özellikleri gösteren Kutb-nâme'de 1481 yılından itibaren II. Bayezid dönemi olayları kronolojik sıralamaya bağlı kalınmaksızın ele alınmış (Biçer 2005: 63) ve özellikle de 904-909/1499-1503 yılları arasındaki Osmanlı-Venedik savaşı sırasında Osmanlıların 1501 yılı Ekim ayında (Rebiyülevvel-Rebiyülahir 907) giriştikleri Midilli baskınına odaklanılmıştır. Eser üzerine İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu tarafından hazırlanan çalışmada, yazarın anlatım biçiminden devrin tarihini iyi tanıdığı belirtilmektedir. Barış ve savaş, iyilik ve kötülük, deniz ve kara gibi zıtlıklar üzerinden Sultan II. Bâyezîd’in saltanatı boyunca geçen olaylar özetlenmiş ve sözü edilen Midilli baskını gerçekçi bir biçimde tasvir edilmiştir. Kutb-nâme’de verilen bilgiler "Sultan II. Bâyezîd devri olayları, Papalığın teşviki ile Osmanlı devletine karşı geliştirilen Haçlı bağlaşıklığı ve Midilli baskınının neden ve sonuçları" olmak üzere üç ana noktadan oluşturmaktadır. Olaylar destan havası içinde eski Türk geleneklerinden, eski İran ve İslam dinî mitlerinden ve astroloji gibi temalardan yararlanılarak aktarılmıştır (Olgun ve Parmaksızoğlu 2011: XXII-XXIII). Firdevsî, didaktik bir üslupla kaleme alınan eserin meydana getirilmesinde, olayların görgü tanıklarını kaynak olarak kullandığını belirtmiştir. Bu da eserin içerdiği bilgilerin, Sultan II. Bâyezîd devri ve Midilli baskını tarihi bakımından önemli olduğunu göstermektedir.

İçerdiği çok yönlü bilgilerin önemi bir yana bırakılırsa mesnevi nazım şekliyle ve aruzun “fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün” kalıbıyla kaleme alınan metin, vezin tekniği bakımından oldukça kusurludur. Beyitlerin hemen hepsinde sözcüklerin yapısı değişmiş ve kimi heceler yutulmuştur (Olgun ve Parmaksızoğlu 2011: XXIX). Buna rağmen şairin dili, Türkçe açısından oldukça önemlidir. Uzun Firdevsî kullandığı kelimeler, deyimler ve yerel ifadeler ile Türkçeye karşı tutumunu eserinde açıkça ortaya koymaktadır.

Kutb-nâme üzerinde Olgun ve Parmaksızoğlu tarafından yapılan bir çalışma bulunmaktadır. Bu eserin sonunda metinde geçen Türkçe kelime ve deyimlerden oluşturulmuş bir dizin bulunmaktadır. Çalışma Türk Tarih Kurumu tarafından 1980 ve 2011 olmak üzere iki kez yayımlanmıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/firdevsi-serefeddin-musa-uzun-firdevsi 

Eserden Örnekler


Der-Ta’rîf-i Midilli

Ben Midilli kal’asın gördüm begüm

Tâcir iken anda çok durdum begüm


Ol hısarun yapusıdur üstüvâr

Âşıkun ahdi bigi muhkem e yâr


Sedd-i İskender gibidir yapusı

Gök denize karş açılur kapusı


Burcı Keyvân evcine olmış gılel

Her burucı sanasın Kâf-ı cebel


Nesr-i tâyir uçsa bin yıllar temâm

Evcine çıkmaz meger ola gamâm


Evcine irmez anun ülker meger

Burcuna varmaz beşer sarsar meger     

Matla’-ı Dâstân

Söz arûsundan götür müşgîn-nikâb

Hoş nisâr it sâmi’a dürr-i hoş-âb


Sat sühan gencini künc-i sîneden

Söz dürin diz câne dürc-i sîneden


Sin içinde çürümeden cismünüz

Söz ko sona ola târîh ismünüz


Âdemîden söz durur maksûd olan

Sözile memdûh olur mahmûd olan


Söz durur Tevrât u İncîl ü Zebûr

Söz durur Furkân-ı a’zam seyf-i nûr


Söz felekden indi halk-ı âleme

Söz melekden dendi sem'-i âleme (Olgun ve Parmaksızoğlu 2011: 62, 110)

Kaynakça


Köprülü, Orhan (1996). “Firdevsî, Uzun”. İslâm Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: TDV Yay. 127-129

Kutluk, İbrahim (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi: Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Olgun, İbrahim ve İ. Parmaksızoğlu (2011). Firdevsî-i Rûmî, Kutb-nâme. Ankara: TTK Yay.

Atıf Bilgileri


AYTAÇ, ASLI. "KUTB-NÂME / KISSA-İ CEZÎRE-İ MİDİLLİ (FİRDEVSÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kutb-name-kissa-i-cezire-i-midilli-firdevsi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
2 DA'VET-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Prof. Dr. Fatma Büyükkarcı Yılmaz
Görüntüle
3 MÜNÂZARA-İ SEYF Ü KALEM (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ
Görüntüle
4 KISSA-NÂME-İ SÜLEYMÂN ALEYHİSSELÂM / SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (74, 75 VE 76. CİLTLER) (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
5 SİLÂHŞOR-NÂME / MÜSELLAH-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
6 SATRANÇ-NÂME-İ KEBÎR / ŞATRANÇ-NÂME-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
7 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
8 HAYÂT U MEMÂT / HAYÂT-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
9 MANZUM HÂCI BEKTÂŞ VELÎ VİLÂYET-NÂMESİ / VİLÂYET-NÂME-İ HÂCI BEKTÂŞ VELÎ-İ HORASÂNÎ (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
10 TEŞHÎSÜ’L-İNSÂN (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
11 PEND-NÂME-İ EFLÂTUN (FİRDEVSÎ ?) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
12 FİRÂSET-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
13 SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME / TECNÎSÂT VE SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME / TECNÎSÂT-I SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
14 HADÎS-İ AHSEN (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
15 HADÎKATÜ’L-HAKÂYIK / TUHFETÜ’L-HÂDÎ / HAKÂYIK-NÂME / HAKÎKAT-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
16 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
17 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
18 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
19 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
20 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
21 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
22 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
23 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
24 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
25 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle