- Yazar Biyografisi (TEİS)
Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
- Eser Yazılış Tarihi:909/1503
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:19/05/2022
KUTB-NÂME / KISSA-İ CEZÎRE-İ MİDİLLİ (FİRDEVSÎ)
destanî nitelikte manzum tarihFirdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî (d. 857/1453 - ö. 922/1517’den sonra)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Uzun Firdevsî’nin kaleme aldığı eser. Şair, 909/1503 yılında tamamladığı Kutb-nâme'yi kutbu'l-aktab (asrın yenileyicisi) olarak gördüğü Sultan II. Bâyezîd’e sunmuştur. Eserin bilinen tek nüshası Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hâlet Efendi kitapları arasında 643 numarada kayıtlıdır. Talik hatla yazılmış olan bu nüsha 13 satırlı 146 yapraktan oluşmaktadır. Yazmanın üzerindeki tezhipli başlıkta bulunan “Kıssa-i Midilli” ifadesinin Firdevsî’ye ait olmadığı, muhtemelen müstensih Muhammed bin Rasûl-i Serâyî’nin eklediği belirtilmektedir (Olgun ve Parmaksızoğlu 2011: XIX).
Eserde, 17'si giriş bölümünde, diğerleri ana hikâyede olmak üzere toplam 89 ara başlık bulunmaktadır. Destan özellikleri gösteren Kutb-nâme'de 1481 yılından itibaren II. Bayezid dönemi olayları kronolojik sıralamaya bağlı kalınmaksızın ele alınmış (Biçer 2005: 63) ve özellikle de 904-909/1499-1503 yılları arasındaki Osmanlı-Venedik savaşı sırasında Osmanlıların 1501 yılı Ekim ayında (Rebiyülevvel-Rebiyülahir 907) giriştikleri Midilli baskınına odaklanılmıştır. Eser üzerine İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu tarafından hazırlanan çalışmada, yazarın anlatım biçiminden devrin tarihini iyi tanıdığı belirtilmektedir. Barış ve savaş, iyilik ve kötülük, deniz ve kara gibi zıtlıklar üzerinden Sultan II. Bâyezîd’in saltanatı boyunca geçen olaylar özetlenmiş ve sözü edilen Midilli baskını gerçekçi bir biçimde tasvir edilmiştir. Kutb-nâme’de verilen bilgiler "Sultan II. Bâyezîd devri olayları, Papalığın teşviki ile Osmanlı devletine karşı geliştirilen Haçlı bağlaşıklığı ve Midilli baskınının neden ve sonuçları" olmak üzere üç ana noktadan oluşturmaktadır. Olaylar destan havası içinde eski Türk geleneklerinden, eski İran ve İslam dinî mitlerinden ve astroloji gibi temalardan yararlanılarak aktarılmıştır (Olgun ve Parmaksızoğlu 2011: XXII-XXIII). Firdevsî, didaktik bir üslupla kaleme alınan eserin meydana getirilmesinde, olayların görgü tanıklarını kaynak olarak kullandığını belirtmiştir. Bu da eserin içerdiği bilgilerin, Sultan II. Bâyezîd devri ve Midilli baskını tarihi bakımından önemli olduğunu göstermektedir.
İçerdiği çok yönlü bilgilerin önemi bir yana bırakılırsa mesnevi nazım şekliyle ve aruzun “fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün” kalıbıyla kaleme alınan metin, vezin tekniği bakımından oldukça kusurludur. Beyitlerin hemen hepsinde sözcüklerin yapısı değişmiş ve kimi heceler yutulmuştur (Olgun ve Parmaksızoğlu 2011: XXIX). Buna rağmen şairin dili, Türkçe açısından oldukça önemlidir. Uzun Firdevsî kullandığı kelimeler, deyimler ve yerel ifadeler ile Türkçeye karşı tutumunu eserinde açıkça ortaya koymaktadır.
Kutb-nâme üzerinde Olgun ve Parmaksızoğlu tarafından yapılan bir çalışma bulunmaktadır. Bu eserin sonunda metinde geçen Türkçe kelime ve deyimlerden oluşturulmuş bir dizin bulunmaktadır. Çalışma Türk Tarih Kurumu tarafından 1980 ve 2011 olmak üzere iki kez yayımlanmıştır.
Şairin biyografisi için bk. "Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/firdevsi-serefeddin-musa-uzun-firdevsi
Eserden Örnekler
Der-Ta’rîf-i Midilli
Ben Midilli kal’asın gördüm begüm
Tâcir iken anda çok durdum begüm
Ol hısarun yapusıdur üstüvâr
Âşıkun ahdi bigi muhkem e yâr
Sedd-i İskender gibidir yapusı
Gök denize karş açılur kapusı
Burcı Keyvân evcine olmış gılel
Her burucı sanasın Kâf-ı cebel
Nesr-i tâyir uçsa bin yıllar temâm
Evcine çıkmaz meger ola gamâm
Evcine irmez anun ülker meger
Burcuna varmaz beşer sarsar meger
…
Matla’-ı Dâstân
Söz arûsundan götür müşgîn-nikâb
Hoş nisâr it sâmi’a dürr-i hoş-âb
Sat sühan gencini künc-i sîneden
Söz dürin diz câne dürc-i sîneden
Sin içinde çürümeden cismünüz
Söz ko sona ola târîh ismünüz
Âdemîden söz durur maksûd olan
Sözile memdûh olur mahmûd olan
Söz durur Tevrât u İncîl ü Zebûr
Söz durur Furkân-ı a’zam seyf-i nûr
Söz felekden indi halk-ı âleme
Söz melekden dendi sem'-i âleme (Olgun ve Parmaksızoğlu 2011: 62, 110)
Kaynakça
Köprülü, Orhan (1996). “Firdevsî, Uzun”. İslâm Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: TDV Yay. 127-129
Kutluk, İbrahim (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi: Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.
Olgun, İbrahim ve İ. Parmaksızoğlu (2011). Firdevsî-i Rûmî, Kutb-nâme. Ankara: TTK Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
2 | DA'VET-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Prof. Dr. Fatma Büyükkarcı Yılmaz |
Görüntüle | ||
3 | MÜNÂZARA-İ SEYF Ü KALEM (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Prof. Dr. Ahmet TANYILDIZ |
Görüntüle | ||
4 | KISSA-NÂME-İ SÜLEYMÂN ALEYHİSSELÂM / SÜLEYMÂN-NÂME-İ KEBÎR (74, 75 VE 76. CİLTLER) (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ |
Görüntüle | ||
5 | SİLÂHŞOR-NÂME / MÜSELLAH-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
6 | SATRANÇ-NÂME-İ KEBÎR / ŞATRANÇ-NÂME-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
7 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
8 | HAYÂT U MEMÂT / HAYÂT-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
9 | MANZUM HÂCI BEKTÂŞ VELÎ VİLÂYET-NÂMESİ / VİLÂYET-NÂME-İ HÂCI BEKTÂŞ VELÎ-İ HORASÂNÎ (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
10 | TEŞHÎSÜ’L-İNSÂN (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
11 | PEND-NÂME-İ EFLÂTUN (FİRDEVSÎ ?) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
12 | FİRÂSET-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ |
Görüntüle | ||
13 | SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME / TECNÎSÂT VE SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME / TECNÎSÂT-I SÜLEYMÂN-NÂME VÜ BELKÎS-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
14 | HADÎS-İ AHSEN (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
15 | HADÎKATÜ’L-HAKÂYIK / TUHFETÜ’L-HÂDÎ / HAKÂYIK-NÂME / HAKÎKAT-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ |
Görüntüle | ||
16 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
17 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
18 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
19 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
21 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
22 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
23 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
24 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
25 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |