18. yüzyıl Osmanlı modern tarih yazımının mübeşşirlerinden Şehrî-zâde Mehmed Sa'îd’in (d.1133/1721 - ö.1178/1764-1765) kaleme aldığı en meşhur ve en hacimli eseri. Eserin ismine ilişkin müracaat kitaplarının çoğunda ihtilaf söz konusu olup Bursalı Mehmed Tahir ve Franz Babinger, aynı eseri üç farklı kategoride göstermişlerdir. Ancak müellifinin isimlendirmesinden hareketle Kurretü’l-Ebsâr fî-Netâyici’t-Tevârîh ve’l-Ahbâr'ın eserin asıl adı olduğu anlaşılmaktadır.

Kurretü’l-Ebsâr, 28 Temmuz 1756 tarihinde yazılmaya başlanmış ve dönemin sadrazamı Köse Bâhir Mustafa Paşa’ya ithaf edilmiştir. Osmanlı tarihinin 699/1299-1000/1592 yılları arasındaki yaklaşık 301 senelik dönemini içermek üzere tertip edilen eserin günümüze sadece 699-791/1299-1389 yıllarına dair kısmı ulaşmıştır. Bu eserde Naʿîmâ Tarihi örnek alınarak olayların kronolojik sene tertibine göre sıralanması, o yıl gerçekleşen vakaların zeyle tahrir edilmesi ve diğer devletlerde vuku bulan bazı olayların da ilave edilmesi planlanmıştır. Kurretü’l-Ebsâr’da Kâtib Çelebi’nin Takvîmü’t-Tevârîh’i ana kaynak gösterilmiş, ancak onda bulunmayan bilgiler diğer kaynaklardan alınarak en doğruya ulaşmak hedeflenmiştir. 

Eserin giriş mahiyetindeki ilk kısmında besmele, Allah’a hamd, Peygamber'e salât, li-müellifihî ve li-câmiʿihî başlığını taşıyan kendi şiirleri ve sebeb-i te’lîf yer almaktadır. Devamla tarih ilmi ve yazımının öneminden, tarihçilerin vasıflarından, Osmanlı'daki tarihçilerden bahsedilmiş, Naʿîmâ ve Kâtib Çelebi’nin biyografilerine genişçe yer verilerek Târîh-i Nev-peydâ’nın Naʿîmâ Târîhi’nin birinci cildi makamında olduğu belirtilmiştir. III. Osman, Sadrazam Köse Bâhir Mustafa Paşa ve Şeyhülislâm Dürrîzâde Mustafa Efendi şiirlerle övülmüş; dönemin sosyo-ekonomik olayları ele alınmıştır. “Ferîde” adı verilen bölümlere ve alt kısımlara ayrılan "Mukaddime" başlığı altında konular, yüz mebhasta Osmanlı padişahlarının faziletleri ve Allah’ın bazı ihsanları; Osmanlı'nın hüküm sürdüğü memleketlerden 1580 kadarının ismi; Anadolu’daki bazı eyaletlerin zeâmet ve timar bilgileri; halife, sultan ve vezirlerin gerekliliği, veziriazam olacak kişinin hasletleri; saltanatın faydası, lüzumu; halifelere, meliklere mahsus lakaplar, hükümdarların, vezirlerin mertebeleri; Osmanlı vezirlerinin geçmiştekilerden üstünlüğü, maktul vezirlerden bazılarının biyografileri; Âdem’den III. Osman dönemine kadar gelen müceddidler, siyâsetnâme tarzı bilgiler, kısmen Avrupa tarihi şeklinde özetlenebilir.

Eserin birinci kısmında 699/1299 yılından itibaren kronolojik sıraya göre ele alınan konular arasında Osman Han’ın istiklâli, Orhan Gazi’nin sipehsâlâr olarak tayini, Özbek Hân ve Ebû Said Han gibi kimselerin cülûsu, halʿ sebebiyle saltanattan ayrılan padişahlar, bazı meliklerin hezimetleri; şehzadelerin doğumları, evlenmeleri; Osmanlı'nın meşhur alimleri, şeyhleri; şehirlerin, kalelerin fethi ve tavsifi, Koyunhisar Şavaşı, gazalar, yağmalar, muhasaralar; bazı devletlerin inkırazı; Karaman, Tuğlukşâhlar, Beni Ammâr gibi devletlerin zuhuru, Ebû Said Bahadır Han ve Emir Timurtaş gibi kimselerin ahvâli, münferit bazı vakalarla dinî, sosyal yapıyı aksettiren hadiseler yer almaktadır. 726/1325 yılı olaylarıyla başlayan ikinci kısımda Orhan Gazi’nin cülûsu, Alâaddin Paşa’nın sadareti; Hoca Reşîdzâde Muhammed Gıyâsüddin’in vezareti; şehzadelerin ve Timur’un doğumu; bazı devletlerin zuhuru, inkırazı; Karamanoğullarının durumu; Orhan Gazi dönemindeki vezirler, emirler, alimler; gazalar, muharebeler, istilalar, hezimetler, sancak tevcihleri, kale fetihleri; Orhan Gazi’nin Murad Hudâvendigâr’a öğütleri; Yeniçeri Ocağı'nın kuruluşu; sikke basılması; Bursa’ya kadı atanması; mansıp tevcihi, halʿ, hapis, katl ve bazı meşhurların ahvali, vefatları; birtakım garip olayların zuhuru gibi konular anlatılmaktadır. I. Murad’ın saltanat yılının anlatıldığı kısımda Gucerât sultanları; Edirne sarayının inşası; bazı şehzadelerin doğumları; Şirvânîye, Merînî, Timur gibi devletlerin zuhuru; Kosova, Niğbolu, Çirmen gibi şehirlerin vasfı; Bergos, Çorlu, Dimetoka, Şumnu gibi yerlerin fethi; muharebeler, isyanlar, halʿ ve vefeyâtlar anlatılmakta; Kosova Savaşı’nın tafsilinden sonra Şehrîzâde’nin tarih düşürdüğü iki şiirle eser son bulmaktadır.

Kurretü’l-ebsâr’da konular bağlamında âyet, hadis, atasözü, öğüt, kelamıkibar, Arapça, Farsça ve Türkçe manzumelere çok fazla yer verilerek orta yüksek düzeyde bir dil kullanılmıştır.

Eserin hacim ve muhtevaları farklılık gösteren nüshalarından müellif hattı Kahire’de Dârü’l-Kütübi’l-Kavmiyye’de, diğerleri ise Konya İzzet Koyunoğlu ve İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’ndedir. İstanbul Üniversitesi nüshası üzerinde Faruk Bilici (1974) mezuniyet tezi hazırlamış; Nurten Sevinç (2020) ise Kahire nüshasını esas alarak doktora çalışması yapmıştır.

Müellifin biyografisi için bk. "Sa'îd, Şehrî-zâde Mehmed Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/said-sehrizade-mehmed-efendi