• Yazar Biyografisi (TEİS)
    Harâbâtî, Muhemmed Binni Abdulla
  • Madde Yazarı: Prof. Dr. Adem Öger
  • Eser Yazılış Tarihi:?
  • Yazıldığı Saha:Çağatay
  • Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
  • Dönemi:18. Yüzyıl
  • Dili:Türkçe
  • Alfabesi:Arap-Uygur
  • Yapısı:Manzum
  • Niteliği:Telif
  • Türü/Formu:Mesnevi
  • Yayın Tarihi:05/04/2022
KÜLLİYÂT-I MESNEVÎ-Yİ HARÂBÂTΠ
dinî ve tasavvufi mesnevi
Harâbâtî, Muhemmed Binni Abdulla (d. 1047/1637-38 - ö. 1142/1730)

ISBN: 978-9944-237-87-1

Uygur divan şairi Harâbâtî’nin (d. 1047/1637-38 - ö. 1142/1730) kaleme aldığı mesnevi. Eser, toplamda 211 varak ve 4421 beyitten oluşmaktadır. Dinî ve tasavvufi konuları içeren eser, 136 fasıldan meydana gelmektedir. Besmele ile başlayıp münacat ve nat bölümleri ile devam eden mesnevinin ana konusunu dinî nasihatler oluşturur. Bu nasihatler arasında rehber edinme, iyi insan olma, dünya nimetlerinden sıyrılma, sabır ve sebatlı olma gibi öğütler vardır. Ayrıca eserde namaz, oruç, zekat, hac gibi dinin gereklilikleri ve faziletlerinden bahsedilir ve bu konularla ilgili kıssalara yer verilir.  
Eserin çok sayıda nüshası vardır. Bunlardan ilki İsveç’te Lund Üniversitesi Gunnar Jarring Koleksiyonu’nda Prov 90’da kayıtlıdır. Bu yazma, Molla Muhammed Said Han tarafından 1146/1733-1734 yılında tasnif edilmiştir. Eserin bu nüshası üzerine yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Hayat 2019). Eserin bilinen diğer taş basma nüshalarından yedi tanesi Özbekistan Fenler Akademisi Ebu Reyhan Birûnî Namındaki Şarkşinaslık Enstitüsü’nde bulunmaktadır. Bu nüshalardan beş tanesi Külliyat-ı Mesnevî-yi Harâbâtî (No: 10227, No: 4628, No: 677, No: 4715, No: 3780) adını; diğer iki kopyası ise Mesnevî-yi Harâbâtî (No: 8018, No: 10902) adını taşımaktadır. Bu nüshalardan 8018 ve 10902 numara ile kayıtlı olan taş basmalar, Molla Zafer İbn Muhammed’in çabalarıyla Taşkent’teki Yakovlev Matbaası’nda basılmış olup neşir yılı belirtilmemiştir. 3780, 4715 ve 10227 numaralı taş basmalar, Molla Seyid Muhammed Han adlı kişi tarafından 1328/1909 yılında baskıya hazırlanmış ve Mir Mahdûm’un himmetiyle aynı yılda basılmıştır. 677 numaralı taş basma ise 1911 yılında Molla Zafer Bin Şükür Muhammed’in çabalarıyla Taşkent’te basılmıştır. Diğer nüshaların basım yılı belli değildir (Fikret 2005: 83-93; Hayat 2019: 49).

Eserin Doğu Türkistan’da ise üç nüshası mevcuttur. Bunlardan birincisi, Molla Ğocaş tarafından 1248/1832-1833 yılında yazılmıştır ve günümüzde Şincang İçtimâî Fenler Akademisi’nde bulunmaktadır. İkincisi, Aksu Hacı Harâbâtî türbesinin şeyhi Memtimin ile Haşim Mezin Ahunum’un elindedir. Üçüncüsü ise Aksu’da Semet Karidin tarafından bulunmuş olup günümüzde Şincang Üniversitesi’nde saklanmaktadır (Şeripidin 1996: 432).

Şairin biyografisi için bk. "Harabati". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/harabati-muhemmed-binni-abdulla

Eserden Örnekler

Münâcât Be-dergâh-ı Kâdi’l-Hâcât Pâdişâhâ

Pâdişâhâ müşkilim âsân sana

Men de isyân bolsa yok noksân sana


Yumub açkunça köz peydâ kılursın

Açıb yumgunça nâ-peydâ kılursın


Çıkardın îsî ü İdrîs havağa

Getürdin Kârûnnı tahte’s-serâga


Biri haşmet bile gûyâ Süleymân

Beribsin birge mihnetni perâvân


Sen oksan iki âlemnin Hüdâsı

Kılay imdi sana cânnı fedâsı


Senin hamdin temâmen dise bolmas

Senin hilkâtın temâmen bilse bolmas


Yine gâyibga allâme’l-guyûbsın

Kulun aybına settâru’l-‘uyûbsın


Yine âsîga gaffâru’z-zünûbsın

Küre könülga keşşafu’l-kulûbsın


Hemîşe râst yolga görüker men

Ki bu bâgda dıraht-ı bî-semer men


Ni haddim bar senindin urga men dem

Kimim bar uşbu yolga bolgay hem-dem


Menni lâyık hamd eytelgum sana

Efzâl-ı halk eydi la-ihsâs enâ


Yürek yüz yerde isyândın cerâhat

Harâbâtiga kıl lütf ü inâyet (Hayat 2019: 74-76).

Kaynakça

Fikret, Hörmetcan (2005). “Harâbâtî Hekkide Yengi İzdiniş”. Keşker, 2: 83-93.

Hayat, Hayatullah (2019). Mesnevî-i Harâbâtî (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.

Sabit, Aziz (1985). Muhemmet Binni Abdullah Hârâbâtî, Mesnevî-i Hârâbâtî, Keşker: Keşker Uyğur Neşriyati.

Şeripidin, Ömer (1996). Ottura Esir Uyğur Klassik Edebiyatı 1. Ürümçi: Şincang Halk Neşriyatı.

Atıf Bilgileri

Öger, Adem. "KÜLLİYÂT-I MESNEVÎ-Yİ HARÂBÂTΠ". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kulliyat-i-mesnevi-yi-harabati-tees-1759. [Erişim Tarihi: 17 Kasım 2024].

Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 VAGZ-I AZAD AZADI, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
 Görüntüle
2 BEHİŞTNAMA Azadı, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
 Görüntüle
3 HEKAYAT (AZADI) AZADI, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
 Görüntüle
4 BEŞ NAMAZ Azadı, Dövletmemmet Doç. Dr. soner sağlam
 Görüntüle
5 DÎVÂN (ARŞÎ) Arşî, Hoca Cahân (Yakup) Prof. Dr. Adem Öger
 Görüntüle
6 DÎVÂN (GAYIBI) Gayıbı, Mahmut Doç. Dr. soner sağlam
 Görüntüle
7 MANTIKU'T-TAYR (HOTENÎ) Hotenî, İbrahim Prof. Dr. Adem Öger
 Görüntüle
8 TEZKİRE-İ ARSLANHAN Kâsımî Prof. Dr. Adem Öger
 Görüntüle
9 DÎVÂN (MEHZÛN) Mehzûn, İsmail Prof. Dr. Adem Öger
 Görüntüle
10 DÎVÂN (Mücrim) Mücrim / Âbid / Mücrim Çelebi / Mücrim Âbid Araş. Gör. Murat ASLAN
 Görüntüle