Yûsuf Hâlis Efendi (ö. 1300/1883)’nin, insanların organları ve dış görünüşlerinden hareketle iç özelliklerinin, karakterlerinin vs. belirlenebileceğini varsayan kıyafet ilminin (fizyonomi) verilerini konu aldığı resimli kıyafet-namesi. Daha çok yüz ve baş organlarının özelliklerini yansıtan kıyâfet-nâmenin bir alt dalı olan ilm-i sîmâ niteliğindeki eserin adı, bazı kaynaklarda Kıyâfet-nâme (Yûsuf Hâlis, Ü., 1a), “Kıyâfet-nâme-i Cedîd” (Mehmed Tâhir 1333: 169; Mahmud Kemal 1932: 526) biçiminde anılmaktaysa da taş basma nüshanın ser-levhasında “Kıyâfet-nâme-i Cedîde” sözünün işlenmiş olması ve ardından telif niteliğindeki ön sözde “…der-ân hâl-i çâkerîye Kıyâfetnâme-i Cedîde-i mu‘teberenin tercemesi hutûr etmiş…” (Yûsuf Hâlis, s. 5) şeklinde bu eserin isminin belirtilen biçimde yer alması, onun isminin “Kıyâfet-nâme-i Cedîde” olduğunu (Kırbıyık 2022: 32) ortaya koyuyor.

Kıyâfet-nâme-i Cedîde, Johann Caspar Lavater (1741-1801)’in “Le Lavater portatif, ou Précis de l’art de connaitre les hommes par les traits du visage (1808, 1815)” adlı Fransızca eserinin aslına hayli uygun bir biçimde çevirisidir (Schick 2020). Kıyâfet-nâme-i Cedîde’nin bilinen taş basma nüshasının yanı sıra bir de yazma nüshası (Ü.) tespit edilmiştir. Çeviriye esas olan kaynak eserdeki (1815) Avrupa insanına ait resimler, yazma nüshada aynen kullanılmış; taşbasma nüshada ise bu resimlerin yerini Osmanlı Devleti’ne tabi insan resimleri almıştır. 30 varaktan oluşan yazma nüshanın ne zaman istinsah edildiğine, 113 sayfadan ibaret taş basma Kıyâfet-nâme-i Cedîde’nin ne zaman basıldığına dair bir kayıt yoktur. Bununla birlikte ön sözde Abdülmecid (Saltanatı: 1 Temmuz 1839-25 Haziran 1861)’e cülusunda takdim edilmek üzere yazıldığı notlar dikkate alındığında, eserin 1 Temmuz 1839 tarihine yakın bir zamanda istinsah edildiği ve yayımlandığı kabul edilebilir.

Eser; ön söz, giriş, üç bölüm ve bitiş kısımlarından oluşmaktadır (Kırbıyık 2022: 33).  Telif nitelikli ön söz; besmele, hamd, salâvat ile insanın yaratılışını, seçkinliğini, anlayış ve feraset sahibi olmasını, ona akıl ve zekâ bahşedilmesini, Abdülmecid’in kıyafet ilminin verileriyle de övüldüğü "nazm" biçiminde kaleme alınmış yedi beyitlik bir manzumeyi, kıyafet ilminin kimlere niçin lazım olduğunun açıklamalarını, bu ilme dayanak olduğu kabul edilen ayet ve hadis iktibaslarını ihtiva etmektedir. Bunu, “Mukaddime-i Kitâb” başlıklı (tercüme), kıyafet ilmi doğrultusundaki görüşlerin, tespitlerin sunulup tartışıldığı, bu ilimle karar vereceklerin nasıl bir yol takip edecekleri gibi hususları içeren bir kısım takip etmektedir. Birinci bölümde alın, kaşlar, gözler, burun, ağız, çene, yanak, saçlar ve boyun üzerinde durulmaktadır. Eser, ikinci bölümüyle 32 farklı insan resmi ve bu resimlerdeki insanların nasıl bir ahlaka, karaktere, psikolojiye sahip olduklarını tespit etme gayretindeki ifadeleri kapsamaktadır. Fransızca orijinal metinde (1808, 1815) ve yazma nüshada bulunmayan üçüncü bölüm; çizilmiş kaş, göz, dudak, burun, alın şekilleri/resimleri kıyafet ilmi (fizyonomi) doğrultusunda değerlendirilmektedir. Eser, yalnızca yazma nüshada bulunan “Hâtime” başlıklı kısa bir bitiş yazısı ile tamamlanmaktadır.

Eser, taş basma nüsha ve yeni tespit edilen yazma nüshadan faydalanılarak kitap hâlinde yayımlanmıştır (Kırbıyık 2022).

Yazarın biyografisi için bk. “Hâlis, Yûsuf Hâlis Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halis-yusuf-halis-efendi