Akşemseddîn-zâde Hamdullâh Hamdî’nin ilm-i sîmâya (fizyonomi) dair eseri. Metinde insanın dış görünüş özelliklerinden yola çıkılarak karakter tahlili yapılmaya çalışılmıştır. Kâtip Çelebi (2007: 3/1096), İmâm Şâfiî’nin el-Kıyâfe isimli eserinden bahsederken Hamdullah Hamdî’nin bu metni şiir olarak yazdığını kaydetmiş, yani Hamdî’nin eserinin tercüme olduğunu belirtmiştir. Tercüme tarihi belli olmayan manzume 158 beyitten oluşmaktadır. Aruzun fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün kalıbıyla ve mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmıştır. 

Metinde başta hamdele, salvele ve na’tdan sonra sebeb-i te’lif gelir. Şair eserini Allah’ın emrine uyarak yazdığını söyler. Sonra insanların sîrette aynı, sûrette farklı olduğunu, sûretin sîret için nişan olduğunu söyleyen Hamdullâh Hamdî 27 başlık altında asıl konuyu anlatır. Bu başlıklar “sıfat-ı reng, sıfat-ı ruh, sıfat-ı kâmet, sıfat-ı et, sıfat-ı hareket, sıfat-ı saç, sıfat-ı baş, sıfat-ı cebhe, sıfat-ı kulak, sıfat-ı kaş, sıfat-ı çeşm, sıfat-ı yüz, sıfat-ı burun, sıfat-ı dehen, sıfat-ı âvâz, sıfat-ı dıhk, sıfat-ı şefe, sıfat-ı esnân, sıfat-ı zakan, sıfat-ı lihye, sıfat-ı gerden, sıfat-ı omuz, sıfat-ı bilek ve el, sıfat-ı barmak, sıfat-ı arka, sıfat-ı batn, sıfat-ı incik ve ayak ve ökçe” şeklindedir. Manzume “beyân-ı mu‘âraza, beyân-ı tasfiye, şikâyet, nasîhat” başlıklı kısımlarla sona erer. Âmil Çelebioğlu’nun neşrettiği metinde Hz. Muhammed’in “Müminin firâsetinden sakının, çünkü o Allah’ın nuruyla bakar” gibi hadislerine de yer verilmiştir (Çelebioğlu 1979: 331, 332).

Hamdî; eserde mesela saf kırmızı renge sahip insanların edep veya hayâ sahibi, sarı olanlarınsa hıyanete meyyal; uzun boyluların saf kalpli ve temiz gönüllü, kısa boyluların ise kibirli ve kindar; dişleri seyrek ve ufak insanların cisimlerinin zayıf, iri dişlilerin şer ve afet sahibi, dişleri eğri kimselerin ise hilekar olduklarını belirtir. Metinde özellikle itidal üzere bulunan uzuvların güzel karaktere nişan olduğu anlayışı hâkimdir. Şair, manzumenin sonunda karşıt unsurlara sahip insanlar arasında müspet özelliğe sahip olanının tercih edileceğini belirtir, nefs-i emmâre, nefs-i levvâme ve nefs-i mutmainnenin özelliklerinden de söz  eder. Nefs-i emmâre sahibinin zalim, levvâme sahibinin bazen iyi bazen kötü huylu, mutma’inne sahibinin ise fesadı sulha, şerri hayra çevirdiğini söyleyip zamanın insanlarının kötü karakterli olduğunu söyleyerek şikayette bulunur. Allah’a yakardığı bir kısımla eseri bitirir.

Anadolu’da kıyâfetname edebî türünün müstakil ilk örneği olması sebebiyle önem arz eden manzume, kendisinden sonra bu konuda yazılmış eserlere kaynak teşkil etmiştir. Birçok yazma nüshası bulunan metin yayımlanmıştır (Çelebioğlu 1979).

Şairin biyografisi için bk. “Hamdî, Akşemseddîn-zâde Mehmed Hamdullâh, Hamdî Çelebi, Hamdullâh Ahmed Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hamdi-aksemseddinzade-mehmed-hamdullah