Dîde mahlasını kullanan Mirza Nasrullah’ın nasihatname türündeki eseri. Kitâbü’n-Nasâyih; mukaddime, iki fasıl ve bir hatimeden oluşur. Dîde, bu eseri ders verdiği okulda okutmak üzere yazmıştır. Mukaddime bölümünde Kafkasya’daki bütün halkların Türkçeyi bildiği için eserini bu dilde yazdığını belirtir, Allah’ın faziletlerinden bahsedip bu hususta 21 beyitlik bir mesnevi kaleme alır. Daha sonra Rusya çarı II. Aleksandır Nikolayeviç’in övgüsü gelir. Bu övgü 22 beyitlik bir methiye ile tamamlanır.

Kitâbü’n-Nasâyih’in birinci faslında on iki iyi huydan (akıl, hayâ, şecaat, sadakat, tevazu, sabır, şükür, edep, ahde vefa, sır saklamak, merhamet ve emanet), ikinci faslında on iki kötü huydan (yalancılık, cimrilik, tamahkârlık, kibir ve gurur, hıyanet etmek, boşboğazlık, kıskançlık, aç gözlülük, alay etmek, dedikodu etmek, gıybet etmek, gaddarlık) bahsedilir. Dîde, her bapta ileri sürdüğü düşünceyi telkin etmek için uygun örnekler verir, Nuşirevan, Harunu’r-Reşid, Musa peygamber, İsa peygamber ve Sultan Mahmûd gibi dinî, tarihî ve efsanevi şahsiyetlerin hayatlarından hikâyeler anlatır. Hikâyelerden sonra da kendi kanaatine yer verip anlatılanlardan dersler çıkarılması için tavsiyelerde bulunur.

Kitâbü’n-Nasâyih’in hatime bölümü hikmetli sözler, ibret verici hikâyeler, yararlı öğütler ve latifelerden oluşur. Bu bölümde Kelile ve Dimme’den alıntılar yapılmış, Nasreddin Hoca’dan fıkralar anlatılmıştır. 

Eser, galiz ifadeler ve debdebeli, mutantan üslubu ile dikkat çekicidir. Arapça ve Farsçayı iyi bilen Mirza Nasrullah, secili söyleyişin bütün imkânlarından yararlanıp uzun zincirli tamlamalara çokça yer vermiştir. Eserde Fuzûlî’nin mensur eserlerinin, özellikle de Hadîkatü’s-Sü’edâ’sının tesiri söz konusudur. (Nağısoylu 2008: 8-9).

Kitabın nestalikle yazılmış 1857 tarihli, 150 sayfalık müellif hattı yazması Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Fuzûlî Yazmalar Enstitüsü’nde D-353 numarada muhafaza edilmektedir. Kitâbü’n-Nasâyih’in bir bölümü Heyrulla Memmedov ve Ağahüseyin Hasanov tarafından Azerbaycan’da yayımlanmıştır (2001). Eserin tamamı ise 2008 yılında Bakü’de basılmıştır (Nağısoylu 2008).

Şairin biyografisi için bk. “Dîde, Mirza Nasrullah”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/dide-mirza-nasrullah