Cemâl Halvetî’nin esas itibarıyla Nur Sûresi’nin 35. ayetinin tefsirini yaptığı ve dini-tasavvufi hususlarda önemli bulduğu birkaç konu hakkında değerlendirmelerde bulunduğu eseri. Kitâbu’n-Nûriyye ve Kevkebü’d-Dürriyye bir tefsir risalesidir.

Müellif yedi varaklık bu risalede Nûr Sûresi 35. âyetin bir bakıma işârî tefsirini yapmıştır. Mezkûr ayet: “Allah, göklerin ve yerin nûrudur. O'nun nurunun temsili, içinde kandil bulunan bir kandillik gibidir. O kandil kristal (cam) bir fânûs içindedir. O fânûs, inci gibi parıldayan bir yıldız gibidir ki doğuya da batıya da nispet edilemeyen mübarek bir ağaçtan yani bir zeytinden tutuşturulur. Onun yağı, öyle arı duru öyle parlak ki, neredeyse yakılmadığı halde de ışık verir. Bu nur üstüne nurdur. Allah dilediği kimseyi nuruna eriştirir. Allah insanlara işte böyle temsiller getirir. Allah her şeyi bilir.” (en-Nur, 24/35). Müellif esere besmele ile başlar. Daha sonra Allah’a hamd ve rasulüne salavat ile devam eder (Cemâl Halvetî 686: 2b). Eseri yazma sebebini ise “Ey muhib! Bu âyetin esrarını ve hakâikini bilmek istersen Cemâl Halvetî diye mulakkab bu fakirin dilinden dinle.” diyerek hem burada kendi adını anar (Cemâl Halvetî 686: 3a) hem de âyeti dört vecih üzere te’vil ederek tasavvufî yorumlar yapar. Ayetin dört vecih üzere tefsirini yaptıktan sonra kudsî hadis olarak aldığı “Ey Ahmed! İmanı tatmak istiyorsan nefsini aç bırak ve dilini tut. Eğer böyle yaparsan kurtulursun, yapmazsan helak olursun.” hadisinin te’vilini yapmıştır. Burada “cû’ (açlık)” kelimesinin harflerinin, tasavvufî açıdan delalet ettiği manaları izah eder. Ardından Allah ile ünsiyet konusu üzerinde durur. Ayrıca müellif, risalede sıklıkla “Eyyühe’l-Muhibbe: Ey Muhib!” diye hitab edip “V’ağlem: Bil ki” şeklinde hatırlatma yaparak “İnsan elif, nun ve sin gibi üç harften müteşekkildir.” demekte ve bu harflerin neye işaret ettiğini izah etmektedir. Müellif risaleyi “Ey muhib! Bil ki bu fakirin kalbinden diline Allah’ın fazlından Rabbanî hikmetlerin feyzleri akmaktadır. Fazl Allah’ın elindedir ve onu dilediğine verir.” (Cemâl Halvetî, 686: 9a) sözleriyle tamamlamıştır. Nur Sûresi’nin ve özellikle mezkûr ayetin tasavvufî gelenekte önemli bir yeri vardır ve bu ayet sufilerin işârî yönden üzerinde durup tefsirini yaptığı ayetlerden biridir. İlmî yönü olmasının yanında daha çok tasavvufî yönüyle temayüz eden Cemâl Halvetî, müntesibi olduğu ve aynı zamanda temsil ettiği tarikatın tefsir anlayışına uygun bir şekilde yaptığı bu tefsir bir ayetin farklı şekillerde nasıl yorumlanabileceğini göstermesi yönüyle önemli bir örnek teşkil etmektedir (Müftüoğlu 2017: 92). Mezkûr eserin bir değerlendirmesini Çakmak (2015) yapmış, Ulu (2022) kısa bir şekilde ele almış, Hacımüftüoğlu (2017) ise bir makalede eserin tahkikli metnini yayımlamıştır.

Müellifin biyografisi için bk. "Cemâl-i Halvetî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cemali-halveti